Ο Αλέξανδρος Ακριτίδης συζητά με την Ελένη Στασινού για τα «Βρωμοθήλυκα της Ιστορίας»

Αγαπητή μας Ελένη Στασινού, καλησπέρα. Έχοντας διαβάσει το νέο σου βιβλίο, μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι μας χάρισες πάλι ένα υπέροχο έργο. Εσύ πώς νιώθεις που τα «Βρωμοθήλυκα της Ιστορίας» αποτιμούνται πολύ θετικά από τους αναγνώστες;

Όταν γράφεις, πρωταγωνιστείς ενεργά σε αυτό που γίνεται. Έστω και αν κάποιοι από τους ήρωες εμφανίζονται τόσο απαιτητικοί που κάποτε νοιώθεις πως σου ξεφεύγει ο έλεγχος και χρειάζεται να τους «φοβερίσεις» πως σταματάς την γραφή εδώ αφήνοντας τους ανικανοποίητους, άρα ανάπηρους και άρα αφανείς και αόρατους, ώστε να υποχωρήσουν και να ξανανοιώσεις την παντοδυναμία σου.

Με το πέρας της περιπέτειας αυτής, η δύναμη σου τελειώνει. Είναι ο χρόνος που ο συγγραφέας οφείλει να υποχωρήσει από το προσκήνιο. Και να αφήσει το δημιούργημα να παίξει τον ρόλο του. Οτιδήποτε έχεις θυσιάσει για το δημιούργημα σου, το δημιούργημα σου θα το επιστρέψει πολλαπλάσιο στον αναγνώστη. Στην συνέχεια ο αναγνώστης αναγνωρίζοντας τις προσφορές, δυνατόν να σου επιστρέψει αποδοχή. Αν λοιπόν συμβεί κάτι τέτοιο πως μπορεί να μην είσαι ικανοποιημένος;

Για μια ακόμη φορά επέλεξες τον δύσκολο δρόμο. Έρευνα, σημειώσεις, αναμόχλευση της Ιστορίας. Έχεις την ικανότητα να γράψεις ένα πιο “βατό” και εμπορικό έργο, μα εσύ δεν το κάνεις. Αυτό είναι στάση ζωής;

Εμείς δεν είμαστε το έργο μας; Πώς θα μπορούσε να είναι και διαφορετικά; Πώς θα μπορέσω να είμαι ικανοποιημένη από την πορεία μου, όταν πρωτίστως ως άτομο δεν εξελιχτώ, αν όχι όσο θα έπρεπε τουλάχιστον όσο θα μπορούσα; Και πως θα μπορούσα αν δεν γνώριζα - δεν θα πω τις φιλοσοφικές ας πούμε θεωρίες που υπάρχουν, γιατί υπάρχουν βαθειά καλλιεργημένα άτομα με ελάχιστες θεωρητικές γνώσεις, και το αντίστροφο – τουλάχιστον την ζωή, τις συνθήκες, τις αγοραπωλησίες, τις ίντριγκες, τις μαύρες δοσοληψίες -  εξαγορές – αντιπαροχές, που γνώρισε αυτός ο δόλιος τόπος και οι άνθρωποι του; Πώς θα ησυχάσω αν δεν βρω άκρη για το ποιος ευθύνεται για ό,τι μας καταδίκασε να είμαστε ένα γονυπετές έθνος που θυμάται να υψώνει σημαίες στους ολυμπιακούς, αλλά δεν θυμάται να σηκώνει παράστημα σε συμφωνίες υποταγής; Πώς να ανιχνεύσω αν όχι μελετώντας Ιστορία, αν έχει στο αίμα μας περάσει ό,τι χαμερπές, η μας το έχουν εντέχνως μπολιάσει, ώστε να είμαστε χειραγώγιμον είδος; Επιθυμώ να αποκαθάρω στο μυαλό μου τον λαό μου που είμαι κομμάτι του. Αυτή η επιθυμία μου, φαίνεται θαρρώ στα γραπτά μου. Τέτοια γραπτά όμως «ξεβολεύουν» δεν καθησυχάζουν. Δεν υπνωτίζουν. Εγείρουν ερωτήματα. Και αυτό δεν είναι επιθυμητό. Το έχω ξαναπεί. Η κυβέρνηση που θα διαθέσει το μεγαλύτερο κονδύλι για τον πολιτισμό που δεν θα είναι κατευθυνόμενος - με την έννοια του στρατευμένου - θα είναι το πρώτο βήμα αποκατάστασης της περηφάνιας μου.

Επεκτείνοντας το προηγούμενο ερώτημά μου, διακρίνω συχνά στα έργα σου την τάση να φωτίζεις άγνωστες στιγμές της Ιστορίας, που ο χρόνος αλλοίωσε ή “έθαψε”. Θεωρείς λοιπόν πως η Ιστορία μας χρίζει γενικής επανεξέτασης ή απλά προσθήκης αρκετών σημαντικών γεγονότων; 

Αυτήν την στιγμή μελετώ τον εμφύλιο. Χρόνια μετά τα γεγονότα που καθόρισαν και της δικής μου οικογένειας την πορεία και την στάση, μπορώ να πω πως έχω στην κατοχή μου πληροφορίες ένθεν και ένθεν. Μια περίοδος τραγική, αναδιπλώνεται στα μάτια μου, αντιπαραβάλλεται, φρίττω για την έλλειψη στοιχειώδους αντικειμενικότητας και θα πρέπει ως παρατηρήτρια ακριβοδίκαιη να βγάλω αν μπορέσω συμπεράσματα προσωπικά. Αυτό θα έπρεπε να κάνει η ιστορία.

Εν είδη ισοζυγίου να αναγράφονται οι δυο ακραίες θέσεις (η και περισσότερες αν υπάρχουν) και στο μέσον να σημειώνονται οι παρατηρήσεις του αναγνώστη-πολίτη. Και φυσικά εκεί θα μπορούσαμε ανακαλύψουμε ότι γεγονότα που στην μια πλευρά αναγράφονταν στην απέναντι να παραλείπονται.

Θέλω να πω πως οφείλουμε μάλλον να οξύνουμε την κριτική ικανότητα σε εμάς μα ιδίως στα παιδιά παρά να τους εμφυσούμε εθνικοφροσύνες που πρώτοι οι εθνάρχες καταστρατήγησαν. 

Με εξέπληξε, αλλά λάτρεψα ταυτόχρονα, τη στροφή που κάνει το μυθιστόρημα στη σφαίρα του μεταφυσικού. Παράξενα πράγματα, που ιδιαίτερα στην επαρχία δεν έπαψαν ποτέ να ακούγονται, τα αναδεικνύεις με τρόπο πειστικό και ζωντανό. Αλήθεια πιστεύεις στην ύπαρξη “ανεξήγητων” φαινομένων;

Ο άνθρωπος διαθέτει ένα σώμα και ένα μυαλό με δυνατότητες τεράστιες. Κάτω όμως από συγκεκριμένες συνθήκες, (έκστασης θρησκευτικής η ερωτικής - λήψης βοτάνων – έκθεσης σε αναθυμιάσεις χημικών - έκθεσης σε ακραίες καιρικές η σωματικές συνθήκες – οργανολογικής υφής, ανισορροπίας των καταλυτών στο αίμα κλπ) δύναται ο οργανισμός να αποσυντονιστεί. Υπάρχουν μαρτυρίες για εμπειρίες τέτοιου είδους και αυτές είναι που δεν αμφισβητούνται (ως καταστάσεις που βίωσε το υποκείμενο). Αμφισβητούνται όμως σαν χρειαστεί να ελεγχτούν με επιστημονικές μεθόδους.

Εκείνο όμως που θα πω είναι το εξής. Αν χρησιμοποιούμε μόνο μέρος του εγκεφάλου μας καθώς μας λένε οι επιστήμονες, γιατί έχουμε την απαίτηση να συλλάβουμε και να ερμηνεύσουμε φαινόμενα που μας ξεπερνούν; Πώς μπορώ να είμαι κάθετη σε κάτι όταν αναγνωρίζω την ελλειπτικότητα μου;

Έτσι δεν έχω παρά δεχόμενη και αυτήν την πλευρά, όχι με πίστη, μα με τον σεβασμό που αρμόζει μπροστά στην άγνοια μου, να προσπαθήσω να φέρω στα μέτρα μου κάτι που επάνω στον συγγραφικό ενθουσιασμό-έκσταση συλλαμβάνω (αφού βεβαίως προηγουμένως έχω εντάξει στο σχέδιο του βιβλίου ως ιδέα).

Παραβιάζοντας τα ανθρώπινα όρια, με αυτόν τον τρόπο νοιώθω να προλειαίνω το έδαφος για κάτι το άγνωστο με τρόπο που δεν προδίδει τον ορθολογισμό μου.

Όσο προχωράς την ανάγνωση (προχωρώντας και στο χρόνο), έχεις ως αναγνώστης το άγχος να μην χάσεις την αρχική ιστορία. Κάθε φορά όμως, μας προσφέρεις στοιχεία που ξαναδένουν την υπόθεση. Γιατί επέλεξες αυτό το μεγάλο ταξίδι στο χρόνο, εφόσον και στα επαναστατικά έτη να έμενες, εξίσου υπέροχο θα ήταν το αποτέλεσμα;

Στον «Χορό των κρυστάλλων» ήμουν εγκλωβισμένη στο Παλέρμο. Ήθελα αυτή την φορά να ξεκουραστώ αλλά και να ξεκουράσω τον αναγνώστη. Ήθελα ένα ταξίδι από τόπο σε τόπο. Επιθύμησα τον διαφορετικό αέρα. Βλέπεις άλλο το «κλίμα» της κεντρικής Πελοποννήσου, άλλο της Κεφαλονιάς, άλλο της Πάτρας κλπ. Κι όταν λέω κλίμα δεν εννοώ τις κλιματολογικές συνθήκες μα το γενικότερο κλίμα που διέπει ανθρώπινες συμπεριφορές, πολιτισμό, διάθεση ψυχική, και γνωρίσματα ίσως ιδιαίτερα του χαρακτήρα των ανθρώπων μιας ολόκληρης περιοχής. Η μουσική εκφορά λόγου των Κεφαλλήνων π.χ. ήταν τόσο έντονη πάντα μέσα μου (εφόσον στους σεισμούς είχαν καταφύγει πολλοί στην Πάτρα) που το θεώρησα ακατόρθωτο να μην σταθώ εκεί από σεβασμό, γι αυτούς αλλά και όσους αντιστάθηκαν απέναντι στην Αγγλική «προστασία». Το να μην καταλύσω στην γενέτειρά μου επίσης θα ήταν ασεβές. Πρακτικά όμως επίσης μου προσέφερε μια ηρεμία από την άποψη πως δομικά πέντε μέρη είναι ευκολότερα ελεγχόμενα.

Νιώθεις πως αφήνεις μια σημαντική γραπτή παρακαταθήκη στην πατρίδα σου, την Πελοπόννησο; Σε ρωτάω διότι είναι ολοφάνερο πως τα έργα σου δεν μπορούν να θεωρηθούν απλώς “λογοτεχνικά”, μα κάτι πολύ περισσότερο.

Χαχα. Μου δείχνει λίγο πένθιμο αυτό έστω κι αν έχει μέσα του το δοξαστικό στοιχείο. Είμαι πολύ μικρή ακόμα (μόλις 69 ετών) για να σκεφτώ τόσο σοβαρά! Έχω ξαναπεί πως τώρα κάνω ασκήσεις γραφής. Προσωρινά χαιρόμαστε το εδώ και τώρα. Το τι θα αποτελέσει παρακαταθήκη και τι όχι θα εξαρτηθεί εκτός από την δοκιμασία του χρόνου και από πολλά άλλα.

Αρκετά συχνά έψαχνα να βρω τους λόγους που έδωσες αυτόν τον τίτλο στο βιβλίο σου… Γιατί τελικά όλα αυτά τα “βρωμοθήλυκα” υπήρξαν θύματα των καιρών αλλά και οικογενειακών καταστάσεων. Πόσο δυσκολεύτηκες να επιλέξεις έναν τόσο “παραπλανητικό” για την υπόθεση τίτλο;

Καθόλου δεν δυσκολεύτηκα. Απαρχής γνώριζα πως πρόκειται για αξιολάτρευτα «Βρωμοθήλυκα» μόνο που σε συνεργασία με τον εκδότη μου, τα αναγκάσαμε να εγκατασταθούν στα απόσκια της Ιστορίας.

Έχεις νιώσει ποτέ πως η ικανότητα της συγγραφής, ή κάποιας άλλης καλλιτεχνικής δραστηριότητας, μας δίνεται από τη φύση ή κάποια άλλη “άγνωστη” δύναμη, για κάποιο συγκεκριμένο λόγο;

Δεν πιστεύω παρά στην εξάσκηση των δεξιοτήτων. Στην οικογένειά μου – εργατική οικογένεια - άλλος έγραφε στίχους, άλλος έπαιζε θέατρο, άλλος τραγουδούσε, άλλος χόρευε. Μετά καιρό αλλάζανε σειρά ενδιαφερόντων άλλος έκανε ξυλογλυπτική, άλλος έφτιαχνε αγάλματα, άλλος έπαιζε καραγκιόζη, άλλος πρωταγωνιστούσε. Κάνανε σκοποβολή, παίζανε μποξ ή ελληνορωμαϊκή, έφτιαχναν μάσκες, αγγεία, έκαναν σχοινοβασία και μαγικά τρυκ. Κάποτε όλοι επέλεξαν αυτό που τους κάλυπτε και φυσικά ήταν συγγενές με τις χομπιστικές προτιμήσεις τους. Σε τέτοια οικογένεια με άτομα υπερκινητικά και δημιουργικά, γιατί να μην πιστέψω στην θέληση και την δύναμη της; Το αν με την πάροδο του χρόνου ανακαλύπτεις πως πέρα από την πλευρά αυτή την ατομιστική, υπάρχει και η δυνατότητα της προσφοράς και του λειτουργήματος αυτό αποτελεί άλλο κεφάλαιο και είναι αποτέλεσμα της προσωπικής στάσης του καθενός μας…

Πόσα ακόμα θεωρείς πως έχεις μέσα σου για να δώσεις στον κόσμο; Πιστεύεις πως η έμπνευση είναι μια πηγή που κάποτε στερεύει ή μήπως με τα χρόνια γίνεται πιο ορμητική;

Έχω σχέδιο-σκοπό να παρατηρώ να διαβάζω και να γράφω και στα 99 μου να γράψω μια ιστορία αγάπης που έχω βιώσει και αφού ο πρωταγωνιστής θα έχει «φύγει» ώστε να μην υπάρξει αντίλογος η ένσταση..(χαχα)

Αφού σ’ ευχαριστήσω πολύ για την όμορφη συζήτησή μας, θέλω ένα γενικότερο σχόλιο για τα εκδοτικά πεπραγμένα στην Ελλάδα της κρίσης; Ως “σχολαστικός” αναγνώστης πρωτίστως, διακρίνω συχνά μια έλλειψη ποιότητας και μια προχειρότητα, σε βιβλία που τα έδωσε ύπαρξη η “εμπορική” τους θεματολογία και οι δημόσιες σχέσεις; Εσύ τι πιστεύεις;

Έχω την εντύπωση πως ο χώρος είναι αυτοκαθαριζόμενος. Θα φτάσει μετά την υπερχείλιση σε καταστροφή των «πρόχειρων» κατασκευών. Θα απομείνουν όσα κτίσματα είχαν γερά θεμέλια και σεβάστηκαν τους όρους «δόμησης»

Σ’ ευχαριστώ για την ειλικρίνεια και την καθαρότητα της ψυχής σου και περιμένω με αγωνία το επόμενο πόνημά σου.

Ευχαριστώ πολύ Αλέξανδρε για τις ευκαιρίες έκφρασης που μας χαρίζεις…