ΤΟ  ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΚΕΦΑΛΙ ΤΟΥ ΠΑΜΠΛΟ ΠΙΚΑΣΟ, Της αγιογράφου, κριτικού λογοτεχνίας και τέχνης Μαριλένας Φωκά (ΜΑ)

Η καταγραφή των εσωτερικών και εξωτερικών κοινωνικών συγκρούσεων στην γυναικεία μορφή

   Το Γυναικείο κεφάλι του Πάμπλο Πικάσο (Pablo Ruiz y Picasso 1881-1973)  είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έργα του Ισπανού ζωγράφου, εισηγητή του κυβισμού (μαζί με το Ζακ Μπράκ) και εκφραστή της μοντέρνας τέχνης. Το συγκεκριμένο  έργο που  φυλασσόταν στην Εθνική Πινακοθήκη και κλάπηκε το 2012 βρέθηκε πρόσφατα και αναμένεται να υποβληθεί σε συντήρηση και να επανατοποθετηθεί στην θέση του. Το «Γυναικείο κεφάλι» απεικονίζει το κεφάλι της ερωμένης του μεγάλου κυβιστή, της Ντόρα Μάαρ (Henriette Theodora Markovitch 1907-1997).  H αγαπημένη του Πικάσο ήταν φωτογράφος, εικαστικός και ποιήτρια. Αγάπησε τον Πάμπλο παράφορα και δεν τον ξεπέρασε ποτέ φτάνοντας στα όρια της τρέλας.. Δέχτηκε να ζήσει μαζί του  ενώ  αυτός  δεν είχε πάρει ακόμα διαζύγιο από την γυναίκα του Όλγα, πρωτοφανές γεγονός για την εποχή εκείνη. Η Μαάρ εισήχθηκε στον κόσμο του σουρεαλισμού που έβλεπαν την γυναίκα ως αντικείμενο και μέσα από αυτήν  την οπτική και αυτή βίωνε την σχέση της με τον Πικάσο. Κατά την διάρκεια του δεσμού τους ο Ισπανός δημιουργός είχε παράλληλα σχέσεις με την Μαρί Τερέζ. Ο μεγάλος καλλιτέχνης είχε έναν παράξενο, κτητικό τρόπο να ελέγχει και τελικά να θυματοποιεί τις γυναίκες που συνδέθηκαν μαζί του. Για την γνωριμία τους έχει γραφτεί  στον τύπο: «Οι δυο τους γνωρίστηκαν τον χειμώνα του 1935. Ο Πικάσο περνούσε τότε μια άσχημη περίοδο με την τότε σύζυγό του Όλγα, την κοκκινομάλλα μπαλαρίνα που παντρεύτηκε μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και που για ένα μεγάλο διάστημα έμοιαζε να τον έχει δαμάσει. Το 1930 ο Πικάσο, κουρασμένος από τις συνεχείς σκηνές ζήλειας που του έκανε η Όλγα, άρχισε να βλέπει μια άλλη γυναίκα, τη Μαρί-Τερέζ. Τα πράγματα παίρνουν σοβαρή διάσταση όταν η Μαρί-Τερέζ γεννάει το 1935 ένα κοριτσάκι, τη Μάγια. Ο ζωγράφος λατρεύει την κόρη του και η διπλή πλέον ζωή του γίνεται ανυπόφορη. Αντί να ζωγραφίζει, τριγυρνάει στα καφέ του Σεν Ζερμέν ντε Πρε. Σε ένα από αυτά γνωρίζει την Ντόρα, ερωμένη του Ζορζ Μπατάιγ και φίλη των υπερρεαλιστών. Όταν ο Πικάσο την είδε για πρώτη φορά, εκείνη κάρφωνε ένα σουγιά ανάμεσα στα δάχτυλα της ανοιχτής παλάμης της επάνω στο τραπέζι. Η πρώτη σταγόνα αίματος δεν την πτοεί. Ο Πικάσο γοητεύεται. Το αίμα εξακολουθεί να τρέχει ώσπου αυτός αναγκάζεται να την σταματήσει. »

    Τον διάσημο πίνακα Γυναικείο Κεφάλι της Ντόρα Μαάρ τον φιλοτέχνησε ο Πικάσο το 1939.  Το εν λόγω έργο έχει έντονο επηρεασμό από την γαλάζια περίοδο του καλλιτέχνη. Η «Μπλε ή Γαλάζια περίοδος αφορά στα έτη 1901-1904 στην οποία οι πίνακες του Πικάσο χαρακτηρίζονται από το μπλε χρώμα ή αποχρώσεις του και συμβολίζουν μία συναισθηματικά φορτισμένη περίοδο της ζωής του. Μερικά από τα πιο γνωστά έργα του ανήκουν σε αυτή, απεικονίζοντας ακροβάτες, αρλεκίνους, πόρνες, επαίτες και καλλιτέχνες. Η μπλε περίοδος περιλαμβάνει πίνακες που ολοκληρώθηκαν κυρίως στο Παρίσι αλλά είναι περισσότερο επηρεασμένοι από την ισπανική ζωγραφική». Η αυτοκτονία του καλύτερου φίλου του Πικάσο σε ένα μπαρ μπροστά στα μάτια του  στο Παρίσι τον καταρράκωσε τον  και σηματοδότησε την έναρξη της μπλε περιόδου. Η τεχνοτροπία του Πικάσο  που συνίστατο στην αφαίρεση, έντονη παραμόρφωση, λιτότητα,μονοχρωμία που  εξέφραζε την απομόνωση, την απελπισία, τον κατακερματισμό του εγώ σαν να ήταν αυτά τα μοναδικά πράγματα που μπορούσε να δει. Αυτή η εσωτερική κραυγή που αποτυπώθηκε στον καμβά του τον οδήγησε στο διακριτό του στυλ. Εξέφρασε τον εσωτερικό του κόσμο, την μελαγχολία μέσω του μπλε χρώματος  παρά την πιστή ρεαλιστική απόδοση μορφών. Ο Πικάσο ζωγράφιζε αποκλειστικά σε μπλε αποχρώσεις  ορίζοντας  το μπλε σαν το χρώμα της μελαγχολίας που τον διακατείχε,  μια καλλιτεχνική δήλωση που επηρέασε και τον κόσμο της μουσικής των Blues που προϋπήρχε αλλά το έργο του Πικάσο επηρέασε τον Miles Davis που κυκλοφόρησε το άλμπουμ Blue Period. Ο μεγάλος ψυχίατρος Karl Young όταν αντίκρισε τους πίνακές του τον χαρακτήρισε σχιζοφρενή .

      Το Γυναικείο Κεφάλι είναι είναι πορτραίτο της Ντόρα Μαάρ σε μπλε φόντο. Το κεφάλι στηρίζεται στο λαιμό που βρίσκεται σε μια τριγωνική σχέση με το σώμα. Τα μάτια βρίσκονται σε τελείως ανορθολογική σχέση με το υπόλοιπο πρόσωπο το οποίο χωρίζεται σε δύο τμήματα, ένα τριγωνικό και ένα παραλληλόγραμμο. Το κάθε ένα τμήμα φέρει από ένα αυτί. Το παραλληλόγραμμο μέρος παραπέμπει σε προσβοσκίδα ζώου υποδηλώνοντας την διονυσιακή πλευρά του ατόμου. Οι απωθήσεις  και οι συγκρούσεις καταγράφονται μέσω του διάλογου του δημιουργού με το έργο του.  Μια αλογοουρά κρέμεται στην αριστερή μεριά της μορφής εξισορροπώντας την σύνθεση με την δεξιά μεριά του προσώπου. Εν γένει, μέσα από αυτήν την τεχνητή ανισορροπία το έργο του Πικάσο παρουσιάζει αρμονία και αξονομετρική ισορροπία στην σύνθεση και μεταφέρει έντεχνα τα μηνύματα της αλλοτρίωσης των σχέσεων των ανθρώπων αποτελώντας ένα γραμμικό ψυχογράφημα. Εκφράζει την φρίκη και τον παραλογισμό του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, και την άνθηση της στις αρχές του 1900 της  ψυχανάλυσης που ζητούσε να ανατμήσει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου.

(Πηγές: Βικιπαιδεία, Ratrack)