«Ούτε Ρωμιός ούτε Τούρκος»
Μιχάλης Δεναξάς
Εκδόσεις Αρμός

Κύριε Δεναξά, στο βιβλίο σας ''Ούτε Ρωμιός ούτε Τούρκος'' το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός, καταφέρατε να δημιουργήσετε όχι μόνο αναγνώστες, άλλα πολιτισμικούς καταναλωτές, προσφέροντας τους όχι απλά άλλη μια ιστορία για την Πόλη, αλλά μια κατάθεση ψυχής. Μια εξομολόγηση, η οποία περιλαμβάνει στα σπλάχνα της λαογραφικές, εθιμικές, θρησκευτικές, πρακτικές και παρουσιάζει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων της εποχής, καθιστώντας το βιβλίο ένα ντοκουμέντο, μια πηγή, αλλά και ένα ταξιδιωτικό οδηγό ταυτόχρονα. Πόσο δύσκολο ήταν να “παντρέψετε” όλα αυτά τα στοιχεία; Ήταν αυτό στους στόχους σας εξ αρχής;

Προσπάθησα να περιγράψω την περιπέτειά της οικογένεια μου με ένα τρόπο "ταξιδιωτικό " αποφεύγοντας δακρύβρεχτες ιστορίες.

Αυτό που ήθελα ήταν ο αναγνώστης να ταξιδέψει μαζί μου στην Πόλη των παιδικών μου χρόνων, να γνωρίσει τον τρόπο ζωής των Ρωμιών. Στο ταξίδι αυτό υπήρχε και το κομμάτι του ξεριζωμού που το περιέγραψα με απλά λόγια, χωρίς θυμό αφήνοντας τον αναγνώστη να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Το σίγουρο είναι πως δεν μπορώ να ξεχάσω την περιπέτειά που περάσαμε, όμως δεν μπορούσα και να σταματήσω τη ζωή μου. Θύμωσα, πείσμωσα και στάθηκα όρθιος να αντιμετωπίσω το αναγκαστικό καινούργιο ξεκίνημα της ζωής μου και τα κατάφερα.

 Από το ύφος γραφής διαφαίνονται οι άρρητοι δεσμοί της οικογένειας, των ανθρώπων της Πόλης. Ποια είναι τα συστατικά αυτής της συνταγής; Αυτό το δέσιμο είναι διαχρονικό; Έχει αλλάξει κάτι από τότε έως σήμερα;

 Σίγουρα έχουν αλλάξει πολλά πράγματα από τότε μέχρι σήμερα. Η οικογένεια του τότε και του σήμερα διαφοροποιήθηκε από το χρόνο και ο αγώνας της επιβίωσης άλλαξε της συνήθειες των ανθρώπων. Η τεχνολογία άλλαξε τη ζωή μας. Όχι μόνο των Ρωμιών αλλά και όλου του πλανήτη. Σήμερα στέλνουμε από το κινητό μας Για "Χρόνια πολλά " σε κάποιον που γιορτάζει αντί να τον επισκεφτούμε στο σπίτι του όπως παλιά και το θεωρούμε πολύ όμορφο, αρκετό και φυσιολογικό. Η παγκοσμιοποίηση δυστυχώς τα άλλαξε όλα.

Όλοι γύρω από ένα τραπέζι. Το κατ εξοχήν χαρακτηριστικό των ανθρώπων της Πόλης. Θεωρείτε πως τούτη η ιεροτελεστία του καθημερινού φαγητού, που μάζευε την οικογένεια, την έφερνε πιο κοντά ,ήταν ένα από τα στοιχεία που συνετέλεσαν σύσφιξη των σχέσεων τους; Φέρνει η τροφή τους ανθρώπους πιο κοντά;

Το φαγητό της οικογένειας γύρω από το τραπέζι είναι από τα πιο δυνατά επικοινωνιακά μέσα και ενώνει την οικογένεια. Σήμερα τα πρωινά γεύματα σίγουρα δεν έχουν την ίδια μορφή που είχαμε στην Πόλη. Οι διαφορετική ρυθμοί δυσκολεύουν όλους μας να απολαμβάνουμε το πρωινό μας θα το χαρακτήριζα σαν ένα αργό θάνατο μιας ωραίας συνήθειας που χάθηκε σιγά σιγά με την πάροδο του χρόνου.

 ‘’Η Ελλάδα που την έλεγαν και τη θεωρούσαν πραγματική τους πατρίδα ήταν τελικά για αυτούς ένας ξένος αφιλόξενος τόπος και χρειαζόταν πολύς χρόνος και προσπάθεια να προσαρμοστούν” γράφετε σε κάποιο σημείο του βιβλίου. Ποια θεωρείτε ήταν τα πιο δύσκολα συναισθήματα για τον Ελληνισμό της Μ. Ασίας; Εκείνα την ώρα του ξεριζωμού, ή όλα όσα δημιουργήθηκαν από την απόρριψη που συνάντησαν κατά την είσοδο και την προσπάθεια προσαρμογής σε ένα τόπο που θεωρούσαν ως πατρίδα;

 Σίγουρα ο ξεριζωμός από τον τόπο που γεννήθηκες είναι πληγή αγιάτρευτη. Το να αφήνεις το σπίτι σου, τις συνήθειες σου, τους συγγενείς και φίλους και να αναγκάζεσαι να πας σε ένα τόπο που τον λες " Πατρίδα" αλλά στην ουσία είναι ένας ξένος τόπος, σε πληγώνει. Πρέπει να ξεκινήσεις τη ζωή σου από την αρχή. Ξεχνάς αυτά που έζησες γιατί σε πληγώνουν και πρέπει να προσαρμοστείς σε καινούργιες συνήθειες, σε διαφορετική κουλτούρα και τρόπο ζωής. Πρέπει να περάσει αρκετός χρόνος για να μπορέσεις να προσαρμοστείς. Η οικογένεια μου προσπάθησε. Εγώ λόγο του ότι ήμουν μικρός προσαρμόστηκα πιο εύκολα. Πόλοι έφυγαν γιατί δεν άντεξαν να αλλάξουν της συνήθειες και τη νοοτροπία τους.

“Συνομιλήσατε” με το παρελθόν, περπατήσατε στους ίδιους δρόμους, ”συναντήσατε” αγαπημένα πρόσωπα που δεν υπάρχουν πια. Βοηθούν τέτοιου είδους συναντήσεις; Αν ναι, τι άλλαξε σε εσάς, τι είδους βοήθεια λάβατε;

 Όπως γράφω στο βιβλίο μου την Πόλη είχα να τη δω σαράντα ένα Χρόνια, νόμιζα πως επειδή πέρασαν τα Χρόνια δεν θα θυμόμουν τίποτα, όμως όταν πάτησα το πόδι μου στη Πόλη και με φύσηξε ο αγέρας του Βοσπόρου μου ξύπνησε μνήμες. Άρχισα να περπατάω από την πλατεία Ταξίμ που είναι η γειτονιά μου και ξαφνικά ένιωσα την ανάσα τής μάνας μου, ένιωσα το χέρι της να με κρατάει και να περπατάω μαζί της. Ήταν κατά κάποιο τρόπο ο οδηγός μου που μου έδειχνε όλα αυτά που έζησα Πριν φύγουμε. Στη συνέχεια ήρθα σε επαφή με ανθρώπους άγνωστους που ο κάθε ένας μου έλεγε και ένα κομμάτι της ιστορίας μου, αυτοί όλοι με βοήθησαν να συγκεντρώσω τα στοιχεία που ήθελα για να λύσω της δικές μου απορίες, να καταλάβω τους γονείς μου να ενωθώ με το παρελθόν και να συνεχίσω πιο γαλήνιος τη ζωή μου.

 “Ήταν όμορφη η γειτονιά μας γιατί ο κόσμος της ήταν όμορφος” γράφετε σε κάποιο άλλο σημείο. Είναι όμορφος ο κόσμος μας; Τι δημιουργεί αυτή την ομορφιά και πως θα διατηρήσουμε;

 Η γειτονιά μου ήταν όμορφη γιατί έτσι την έβλεπαν τα παιδικά μου μάτια. Όταν την ξανά αντίκρισα τίποτα δεν ήταν όμορφο. Συμπέρασμα: εμείς οι ίδιοι οι άνθρωποι χαλάμε την ομορφιά. Ζω σε μια γειτονιά που με τα ώριμα μάτια μου τη βλέπω ωραία. Και ξέρετε γιατί; Επειδή κάθε πρωί που βγαίνω από το σπίτι μου λέω καλημέρα στη γείτονα, αγκαλιάζω το φίλο μου, χαϊδεύω το σκύλο μου... μου αρέσει το Πάρκο της γειτονιάς μου και φροντίζω να το προστατεύω. Θα πω Καλημέρα στους ανθρώπους που δουλεύουν στο σούπερ μάρκετ, ενδιαφέρομαι για τους γείτονες μου και αν κάποιος έχει πρόβλημα τον βοηθάω όπως μπορώ, νοιάζομαι για τούς συμπολίτες μου, για μένα αυτό είναι ομορφιά αν μπορέσουν να το κάνουν όλοι τότε οι γειτονιές όλου του κόσμου θα ήταν σίγουρα πολύ όμορφες.

 Ως εκφραστής μιας βιωμένης εμπειρίας, πως θα εξηγούσατε το γεγονός πως άνθρωποι διαφορετικών μεν θρησκειών άλλα μεγαλωμένοι στο ίδιο περιβάλλον, ζώντας φαινομενικά ειρηνικά και έχοντας οι περισσότεροι αγαστές σχέσεις για όλη τη μέχρι τότε ζωή τους μεταμορφώνονται σε μια “στιγμή” -οι περισσότεροι- σε κάτι διαφορετικό, σε ένα αιμοδιψή όχλο δίχως σκέψη, συναισθήματα, λογική και όρια; Με ποιο τρόπο θα μπορούσε αυτό να αποφευχθεί στο μέλλον;

 Σ ένα από τα ταξίδια μου στην Πόλη συνάντησα μία ηλικιωμένη γυναίκα κοντά στη γειτονιά που γεννήθηκα και θέλοντας να μάθω για τα γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή της οικογένεια μου και τη δική μου, την ρώτησα αν θυμάται κάτι από τον διωγμό των Ρωμιών και της καταστροφές που ακολούθησαν το 1964

Αυτή η κουβέντα με την άγνωστη γυναίκα με έκανε να καταλάβω πως μέσα σε ένα βράδυ άλλαξαν τη ζωή της οικογένεια μου και πολλών άλλων ανθρώπων:" όταν γινόντουσαν τα μεγάλα γεγονότα στην Ιστηκλαλ όλο το πλήθος που έσπαζε και ρήμαζε τα πάντα με πέτρες και ξύλα ξεχύθηκαν και στη γειτονιά. Έψαχναν να βρουν Έλληνες. Έμπαιναν στα σπίτια και κλέβανε ότι έβρισκαν μπροστά τους. Μπήκαν και κλέψανε ακόμα και τους Τούρκους που έμεναν στη γειτονιά. Μάταια εκείνοι προσπαθούσαν να τους πείσουν ότι είναι Τούρκοι..." Αυτή η μικρή αναφορά είναι γραμμένη στο βιβλίο μου, η ιστορία όπως μου την διηγήθηκε η άγνωστη γυναίκα με έκανε να καταλάβω πως πίσω από τις εξεγέρσεις υπάρχει ένα αόρατο χέρι και μια μάζα ξένων ανθρώπων που είναι έτοιμοι να κατασπαράξουν ότι βρουν μπροστά τους. Η καταστροφή και ο θάνατος δεν έχει ταυτότητα. Ρωμιοί, Τούρκοι, Γάλλοι, Αρμένιοι ζούσαμε ειρηνικά και κανένας από αυτούς δεν είχε λόγο να ταράξει την γαλήνη της γειτονιάς. Ήταν άλλοι φερμένοι από αλλού που οδηγήθηκαν να κάνουν την καταστροφή. Βλέπω ακόμα και σήμερα αυτό το αόρατο χέρι να υπάρχει και δυστυχώς πάντα η ιστορία θα επαναλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο.

 Στην Ελλάδα, Τούρκος, στην Τουρκία, 'Έλληνας. Στη Γερμανία, ΄Έλληνας, στην Ελλάδα, Γερμανός. Αυτού του είδους οι διαχωρισμοί δυστυχώς συμβαίνουν από αρχαιοτάτων χρόνων και σ όλα τα πλάτη και τα μήκη της υφηλίου. Το ξένο πάντα μας φοβίζει, το νιώθουμε ως απειλή, έστω και εάν προέρχεται από τη σάρκα μας. Διατηρούμε ακόμη τα κατάλοιπα περασμένων αιώνων. Θεωρείτε πως υπάρχει ακόμη “αρκετός μεσαίωνας” στα μυαλά κάποιων; Ποιο θεωρείτε το μεγαλύτερο πρόβλημα στον 21ο αιώνα;

 Ο φόβος υπήρχε πάντα και μεγάλωσε με την παγκοσμιοποίηση, η οποία επέτρεψε στους ανθρώπους να κινούνται από χώρα σ' χώρα χωρίς έλεγχο. Θεωρώ λάθος να ταυτίζουμε τους Ρωμιούς που ήλθαν διωγμένοι από την Πόλη, τη Σμύρνη η την Αίγυπτο με τους Έλληνες που μετανάστευσαν στη Γερμανία, το Βέλγιο όπου αλλού για να βρουν δουλειά. Εμένα ο παππούς μου ήταν Έλληνας. Ο πατέρας μου είχε Ελληνική υπηκοότητα και ερχόμενοι στην Ελλάδα αισθανόμαστε ότι επιστρέφουμε στην πατρίδα μας. Γι αυτό μας πλήγωνε να μας αντιμετωπίζουν σαν ξένους. Η νέα τάξη πραγμάτων έκανε να χαθεί η εμπιστοσύνη που υπήρχε παλιά. Κάποτε δίναμε τα χέρια και δεν χρειάζονταν να κάνουμε συμβόλαια, αλλάζουμε γειτονιά και οι καινούργιοι γείτονες σε κοιτάνε με καχυποψία, ζούμε σε διαμερίσματα και δεν ξέρουμε ποιος είναι ο διπλανός μας, ο φόβος και η ανασφάλεια αν θα έχουμε δουλειά.... παντού φόβος! Νομίζω πώς δεν έχει να κάνει με τους μετανάστες. Αλλά είναι τα αίτια της κατάστασης.

 “Πότε δεν κατάλαβα όλο το πολίτικο παιχνίδι σε βάρος των ανθρώπων” γράφετε επίσης σε κάποιο ΄άλλο σημείο του βιβλίου. Οι άνθρωποι μπορούν να αντισταθούν, να αλλάξουν τη μοίρα τους, αν ναι, με ποιο τρόπο με ποιο “όπλο”; Ακολουθούσατε τα όνειρα σας στον καλλιτεχνικό χώρο, ενταχθήκατε στο χώρο της τηλεόρασης και γνωρίσατε μερικές από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες στον καλλιτεχνικό κόσμο. Είδατε έναν άλλο κόσμο, γνωρίσατε την αποδοχή, την καταξίωση και μέσα από τις ασχολίες αυτές γνωρίσατε τον πραγματικό σας εαυτό. Θεωρείτε πως πλέον η ζωή σας μπαίνει στις “ράγες” βρήκατε επιτέλους τη ηρεμία, τη γαλήνη, την αγκαλιά στη πατρίδα;

Μέχρι σήμερα ομολογώ πως δεν το έχω καταλάβει.

Ο στόχος είναι το όπλο που μπορούν οι άνθρωποι να αλλάξουν τη μοίρα τους. Άλλοι τα καταφέρνουν και άλλοι απογοητεύονται από την πρώτη αποτυχία. Θέλει μεγάλη υπομονή και πείσμα για να φτάσεις το στόχο. Εγώ είμαι από τη φύση μου Πολύ πεισματάρης. Ίσως η περιπέτεια που πέρασα με έκανε σκληρό. Έπρεπε να πάρω τις αποφάσεις μου χωρίς να έχω πισωγυρίσματα. Έφυγα από το σπίτι μου στα 17 χωρίς κάποιο στήριγμα παρ' μόνο μόνο την υπομονή και το πείσμα μου που με οδήγησαν στο στόχο που είχα βάλει. Είχα την τύχη να γνωρίσω σπουδαίους ανθρώπους καλλιτέχνες πολιτικούς...από όλους αυτούς πήρα σημαντικά πράγματα που με βοήθησαν να διαμορφωθεί ο χαρακτήρας μου και να μπορώ με σιγουριά να νοιώθω γαλήνη που ζω στην πατρίδα μου την Ελλάδα.

 Τελικά καταφέρατε να γράψετε το βιβλίο αν και αρχικά δυσκολευόσασταν μόνο και στη σκέψη της Πόλης. Το γεγονός αυτό από μόνο του, σηματοδοτεί μια αλλαγή, μια “ίαση” μια “αποστασιοποίηση” από τα γεγονότα, τέτοια, που ενώ προφανώς τα γεγονότα επιδρούν ακόμη, η επίδραση αυτή δεν είναι ικανή -σε συνδυασμό με τα αναδυόμενα συναισθήματα- να μπλοκάρει τη αποδοχή άρα και την εξιστόρηση τους . Από τη στιγμή που φύγατε, ή μάλλον αναγκαστήκατε να φύγετε κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, πέρασε πολύς χρόνος. Λειτούργησε όλο αυτό θεραπευτικά, είναι ο χρόνος γιατρός;

 Αν δεν υπήρχε η αφορμή του ταξιδιού που με γύρισε πίσω στην Πόλη μετά από σαράντα ένα Χρόνια σίγουρα δεν θα έγραφα το βιβλίο μου. Έπρεπε να γυρίσω στον τόπο που γεννήθηκα για να βρω τις ρίζες μου και να βγάλω τα δικά μου συμπεράσματα και όπως γράφω στο τέλος του βιβλίου μου " χωρίς να ξεχνώ το παρελθόν και με το μυαλό μου ξεκάθαρο άρχισα να αναζητώ ξανά ότι άφησα πίσω μου μπερδεύονται το τότε με το σήμερα και ερωτεύτηκα πάλι τον τόπο μου".

 Ετοιμάζετε κάτι νέο για το μέλλον;

 Δεν έγραψα το βιβλίο με σκοπό να γίνω επαγγελματίας συγγραφέας αλλά..... Η αλήθεια είναι ότι η αντιμετώπιση όσων το διάβασαν με βάζει στον πειρασμό να συνεχίσω γιατί αισθάνομαι ότι έχω πολλά ακόμα να πω. 

Βιογραφικό   

Ο Μιχάλης Δεναξάς γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από πατέρα Σαντορινιό και μητέρα Πολίτισσα από τα Θεραπειά. Τα ανέμελα παιδικά του χρόνια διακόπηκαν, όταν αναγκάστηκε να έρθει με την οικογένειά του στην Αθήνα το 1964 λόγω των τελευταίων διωγμών. Ξεκίνησε πανεπιστημιακές σπουδές, αλλά ακολούθησε τα όνειρά του στον καλλιτεχνικό τομέα. Ασχολήθηκε με το θέατρο και την τηλεόραση ως παραγωγός. Συνεργάστηκε με το Εθνικό Θέατρο, συμμετείχε στην δημιουργία του θεάτρου Πύλη (της θυγατέρας της Κυβέλης, Αλίκης Θεοδωρίδου Νορ), συνεργάστηκε με τα τηλεοπτικά κανάλια Ant1, Seven, Mega, Alpha, Σκάι, ΕΡΤ1, ΕΡΤ3 και σε εταιρείες παραγωγής ως Διοικητικό στέλεχος τηλεοπτικού προγράμματος. Έχει στο ενεργητικό του πολλές τηλεοπτικές και θεατρικές παραγωγές. Τα τελευταία χρόνια δημιούργησε μια αξιόλογη σειρά Ντοκιμαντέρ. Αγαπάει τα ταξίδια και σκέφτεται στο μέλλον να ανταποκριθεί σε προτάσεις που του γίνονται να εκδώσει τις εμπειρίες του από τις πόλεις που έχει επισκεφθεί.