Κυρία Βραδή, καλησπέρα και χαίρομαι που έχουμε την ευκαιρία να συζητήσουμε σήμερα. Θα ήθελα να μοιραστείτε μαζί μας πώς γεννήθηκε η ιδέα γι' αυτό το βιβλίο; Τι σας ενέπνευσε;

Η ιδέα για το βιβλίο προέκυψε έπειτα από μεγάλη ενασχόληση με την ψυχολογία και την ψυχανάλυση και την ανάγκη να περιγράψω με απλό τρόπο το φαινόμενο της μεταβίβασης και αντιμεταβίβασης, της ανταλλαγής δηλαδή συναισθημάτων και σκέψεων, στην ψυχαναλυτική σχέση, με έναν τρόπο επιστημονικό αλλά ταυτόχρονα απλό και κατανοητό.

Έχετε σκεφτεί να ακολουθήσετε τον τομέα της ψυχολογίας σε επαγγελματικό επίπεδο; Πώς προέκυψε το ενδιαφέρον σας για αυτόν τον τομέα;

Ναι, το έχω σκεφτεί πολλές φορές, μ ' ενδιαφέρει πάρα πολύ και νομίζω ότι θα τα πήγαινα πολύ καλά στον τομέα αυτόν, όμως ασκώ το επάγγελμα της καθηγήτριας το οποίο μού δίνει μεγάλη ικανοποίηση και πεδίο εφαρμογής των γνώσεών μου. Το ενδιαφέρον μου προέκυψε πολύ νωρίς στη ζωή μου, μετεφηβικά μπορώ να πω, στην προσπάθειά μου να ερμηνεύσω κάποιες συμπεριφορές του οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντός μου. Από τότε επιθυμούσα να ανακαλύψω αν υπάρχει κάπου ένα όνομα γι' αυτές τις συμπεριφορές, αν κάποιοι έχουν ερευνήσει τα φαινόμενα που βίωνα εγώ. Θυμάμαι την πρώτη μου επίσκεψη σε βιβλιοπωλείο της Αθήνας, στο κέντρο, και, όταν πρωτοείδα το ράφι με τα βιβλία ψυχολογίας, ήταν για μένα μια “αποκάλυψη”! Δεν ήξερα τι να πρωτοδιαβάσω!

Όλο και περισσότεροι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με την κατάθλιψη αλλά και με άλλες ψυχικές διαταραχές. Πώς έγινε η επιλογή των θεμάτων ψυχικής υγείας που αναφέρονται στο βιβλίο; 

Το βιβλίο περιλαμβάνει τρεις περιπτώσεις ασθενών. Την παρανοειδή διαταραχή, την κατάθλιψη και τη μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας. Στην πρώτη περίπτωση έδωσα μεγαλύτερη έκταση, στις δύο άλλες μικρότερη. Στόχος μου είναι να επανέλθω με επόμενο βιβλίο που θα περιλαμβάνει κι άλλες διαταραχές καθώς και αυτές στις οποίες αναφέρθηκα στο πρώτο βιβλίο. Η επιλογή έγινε μπορώ να πω τυχαία, καθώς στο παρόν επεξεργάζομαι το νέο βιβλίο που θα περιλαμβάνει τη σχιζοφρένεια, την ψυχοπάθεια, τον ψυχαναγκασμό και άλλες διαταραχές. Βασικά μού φάνηκε πιο εύκολο στην αρχή να περιγράψω το τρίτο επίπεδο ενός παρανοϊκού ατόμου.

Η αναλογία του ανθρώπινου εσωτερικού ψυχισμού με ένα κάστρο το οποίο φρουρείται από συναισθήματα δίνει μια παραμυθένια νότα στο βιβλίο. Η ιδέα αυτή πώς γεννήθηκε; Πώς αποφασίστηκαν τα ονόματα που δώσατε σε κάθε συναίσθημα;

Έχω διαβάσει πολλή ψυχολογία. Και συνεχίζω να διαβάζω άρθρα με ψυχολογικό περιεχόμενο. Έχω κάνει και αρκετά σεμινάρια. Όσα γράφω, στηρίζονται σε επιστημονικά δεδομένα, οι αντιδράσεις π.χ. του γιατρού και οι αντιδράσεις των ασθενών. Παρατήρησα, λοιπόν, ότι γράφουν όλοι θεωρητικά και πουθενά δεν βρήκα μια προσομοίωση ας πούμε της ψυχικής κατάστασης των ασθενών. Έτσι, γεννήθηκε σ' εμένα η ιδέα της προσωποποίησης των μηχανισμών άμυνας και των συναισθημάτων. Στο βιβλίο βάζω τον ψυχίατρο να πολεμά με αυτά, στην πράξη όμως όλοι δίνουμε τέτοιου είδους μάχες με τους άλλους ανθρώπους είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι.

Τα ονόματα προέκυψαν από ξένες γλώσσες: Ταρκίστα στα ολλανδικά είναι ο Παντοδύναμος 'Ελεγχος, ένας από τους μηχανισμούς άμυνας που χρησιμοποιεί ο Νικολάι. Η Ομπάβα είναι ο φόβος στην τσέχικη γλώσσα. Η Ράιβα είναι ο θυμός στα πορτογαλικά. Ο Πρότζεκτ, η προβολή στα αγγλικά καθώς και ο Ντυνάιλ, η άρνηση στα αγγλικά.

Για ποιο λόγο επιλέξατε να βασίσετε το έργο αυτό στη μέθοδο των τριών επιπέδων του Φρόυντ; Τι την ξεχωρίζει;

Το τοπογραφικό της ψυχής του Φρόυντ ήταν για μένα ο πιο εύκολος τρόπος να καταδείξω ότι οι ανθρώπινες σχέσεις διεξάγονται σε πολλά επίπεδα κι όχι μόνο στην πραγματικότητα. Το τοπογραφικό αυτό  θεωρώ ότι έχει τρία επίπεδα: το “πάνω” που είναι το υπερεγώ, το μεσαίο που είναι το “εγώ”, η πραγματικότητα, και το “κάτω” που είναι το ασυνείδητο ή υποσυνείδητο. Όταν επικοινωνούμε, συμμετέχουν το ασυνείδητο και το υπερεγώ στη διαδικασία επικοινωνίας κι όχι μόνο το “εγώ” και το “τώρα”. Χρειάζεται όμως μεγάλη αυτογνωσία και επεξεργασία για να το καταλάβουν οι άνθρωποι. 

Στις 3 ιστορίες αναφέρεται χαρακτηριστικά η παρουσία/απουσία των γονέων στη ζωή των ατόμων και η επιρροή τους πάνω σε αυτά ως ενήλικες. Πώς αξιολογείτε τον ρόλο της οικογένειας στην ανάπτυξη και την εξέλιξη της ψυχικής υγείας του ατόμου, όπως αυτό παρουσιάζεται στις ιστορίες σας;

Θα επιμείνω στο “δόγμα” πίσω από κάθε συμπεριφορά, συναίσθημα, πράξη, ψάξτε την οικογένεια. Θεμελιώδης ο ρόλος της για τη διαμόρφωση των χαρακτηριστικών του ατόμου. Ο Νικολάι είχε έναν κακοποιητικό πατέρα και κατέληξε να φοβάται όλους τους ανθρώπους και να τους υποπτεύεται ότι θα του κάνουν κακό. Η Τατιάνα έχασε τη μητέρα της πολύ νωρίς και στερήθηκε τη μητρική φροντίδα, η Αλέξα είχε μια απαιτητική μητέρα η οποία δεν ευχαριστιόταν με τίποτε. Φυσικά σήμερα γνωρίζουμε και το ρόλο που παίζουν τα γονίδια στη διαμόρφωση της ψυχής. Σήμερα όλες οι “σχολές” ψυχολογίας αναγνωρίζουν το σημαντικό ρόλο της οικογένειας ώστε μέσα εκεί να αναπτυχθεί ένα ψυχικά υγιές παιδί.

Ποια είναι η σημασία του θέματος της ψυχικής υγείας για εσάς προσωπικά; Πώς επηρεάζει η εμπειρία και η γνώση σας στον τομέα της ψυχολογίας την προσέγγιση του θέματος στο βιβλίο;

Τεράστια η σημασία της ψυχικής υγείας αν θέλουμε υγιείς κοινωνίες. Εργάζομαι με δύο βασικά εργαλεία. Την ψυχαναλυτική διάγνωση της Nancy Mac Williams και το DSM 5 (diagnostic and statistic Manual). Το πρώτο αναλύει τη σωστή, τη δόκιμη συμπεριφορά του ψυχαναλυτή μπροστά σε διαφορετικές περιπτώσεις ασθενών. Το δεύτερο περιγράφει τα βασικά συμπτώματα κάθε ψυχικής ασθένειας και κάθε διαταραχής προσωπικότητας. Με αυτό τον τρόπο ο ψυχαναλυτής απαντά “σωστά” στις διαφορετικές περιπτώσεις των ασθενών του. Δεν τους αντιμετωπίζει όλους με τον ίδιο τρόπο αλλά χρησιμοποιεί κάθε φορά διαφορετικές τεχνικές.

Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να συμβάλει η λογοτεχνία στην κατανόηση και αντιμετώπιση των ψυχικών προβλημάτων από το ευρύ κοινό;

Η λογοτεχνία μπορεί να συμβάλλει τα μέγιστα. Λογοτεχνικά βιβλία με αναφορές στην ψυχική σφαίρα μπορούν να “μορφώσουν” τον αναγνώστη σχετικά με το θέμα αυτό. Και η λογοτεχνία γενικά όμως εμπεριέχει την ψυχολογία των ηρώων του κάθε βιβλίου, εμπεριέχει λύσεις των εσωτερικών συγκρούσεων μέσω της ταύτισης με τους πρωταγωνιστές κάθε ιστορίας. Εύχομαι κάποια στιγμή οι ιθύνοντες να αντιληφθούν ότι η ψυχολογία θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία και μάλιστα ως βασικό μάθημα ζωής.

Ποια ιστορία εκ των τριών ξεχωρίζετε και γιατί;

Όλες είναι για μένα σημαντικές καθώς παρουσιάζουν ξεχωριστές αποκλίνουσες συμπεριφορές. Στην πρώτη ιστορία, που κυριαρχεί η παράνοια, ο γιατρός προσπαθεί να σπείρει την αμφιβολία στον ασθενή προκειμένου να ξεφύγει από την απόλυτη θέση του απέναντι στην πραγματικότητα. Στη δεύτερη ιστορία, η Τατιάνα παλεύει με την κατάθλιψη -οι καταθλιπτικοί ασθενείς εξιδανικεύουν το γιατρό τους και γενικά είναι συμπαθείς στην ψυχιατρική κοινότητα- και ο γιατρός φέρεται ανάλογα με την περίπτωσή της, στην τρίτη ιστορία, η Αλέξα έχει μια δύσκολη διαταραχή προσωπικότητας τη μεταιχμιακή ή οριακή διαταραχή, από τις πιο δύσκολες περιπτώσεις στην ψυχανάλυση. Ξεχωρίζω την πρώτη που ήταν και το έναυσμα της συγγραφής του βιβλίου.

Ποιο είναι το μήνυμα που θέλατε να μεταφέρετε μέσω του βιβλίου αυτού στον αναγνώστη;

Έμμεσο μήνυμα είναι η προσέγγιση του αναγνώστη στην ψυχαναλυτική διαδικασία και η ταύτισή του με τον ασθενή που πάσχει, ώστε να επέλθει κάποια στιγμή η “λύτρωση”. Ο αναγνώστης θα βρει πολλά κοινά σημεία με τον εαυτό του ή τους γύρω του και θα είναι η πρώτη φορά που θα μπορεί να δει τις “μάχες” του ψυχαναλυτή και του ασθενούς μέσω της προσωποποίησης. Ευθέως: Αν υποφέρετε ψυχικά, επισκεφθείτε τον ψυχίατρο, που νομίζω ότι στο βιβλίο παρουσιάζεται άκρως συμπαθής.

Ποια είναι τα μελλοντικά σας συγγραφικά σχέδια; Δουλεύετε πάνω σε κάποιο επόμενο project αυτή την περίοδο;

Ετοιμάζω το “Οι δυο τους” νούμερο δύο με περισσότερες περιπτώσεις και αυτή τη φορά φιλοδοξώ να μεταφέρω την ψυχαναλυτική διαδικασία στις απλές σχέσεις των ανθρώπων ώστε να φανεί πλέον ότι σε κάθε ανθρώπινη σχέση υπάρχει η μεταβίβαση συναισθημάτων και η αντιμεταβίβαση. Έτσι λειτουργούν οι ανθρώπινες σχέσεις. Ετοιμάζω επίσης ένα βιβλίο σχετικό με την ψυχολογία της ομάδας σε μια τάξη μαθητών. Εδώ το ρόλο του “ψυχαναλυτή” θα έχει ο δάσκαλος.

Κυρία Βραδή, σας ευχαριστώ θερμά για την ενδιαφέρουσα συζήτηση. Περιμένουμε με ανυπομονησία το επόμενό σας έργο!

Σοφία Καραγιαννίδου 

Πτυχιούχος Δημοσιογραφίας, Πολυμέσων και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας  Πανεπιστημίου Newcastle (U.K.)