ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ

Κική Τζωρτζακάκη

Της Μαρίας Ζαβιανέλη

Γιατί επιλέξατε να σπουδάσατε παιδαγωγικά;

Όταν ήμουν έφηβη ονειρευόμουν να γίνω δικηγόρος για να υπερασπίζομαι το δίκαιο και το σωστό. Όμως οι φτωχοί αγρότες γονείς μου αδυνατούσαν να επωμισθούν τόσο μακρόχρονες σπουδές αφού ήδη σπούδαζαν οικονομολόγο τη μεγαλύτερη αδελφή μου και ακολουθούσαν άλλες δυο μικρότερες [ που επίσης ήταν άριστες μαθήτριες και ήταν αυτονόητο ότι θα σπουδάσουν]. Μου πρότειναν λοιπόν να "ψαλιδίσω" τα όνειρά μου και να δώσω εξετάσεις στην Παιδαγωγική Ακαδημία Τριπόλεως που ήταν κοντά στο σπίτι μας, αφού κατάγομαι από το Στάδιο Τεγέας, και η φοίτησή της διαρκούσε δυο χρόνια.

Έδωσα εξετάσεις στην Παιδαγωγική Ακαδημία, μπήκα από τους πρώτους και πήρα υποτροφία. Παρακολουθούσα τα μαθήματα με ενδιαφέρον αλλά στο β΄έτος που αρχίσαμε τις πρακτικές διδασκαλίες έκανα μια συγκλονιστική ανακάλυψη: τα παιδιά και η προσέγγισή τους με ενδιέφεραν πολύ. Έτσι  η αλλαγή σπουδών όχι μόνο δεν "ψαλίδισε" τα όνειρά μου αλλά με οδήγησε σ΄ένα κόσμο υπέροχο, που και τώρα, σαράντα πέντε χρόνια αργότερα εξακολουθεί να με γοητεύει και να με γεμίζει ζωντάνια.

Τα παιδιά κάθε ηλικίας, από νεογέννητα μέχρι έφηβοι είναι για μένα η ουσία της ζωής.

Τα βιβλία σας στηρίζονται στη φιλοσοφία της υγιούς οικογένειας;

Άρχισα να διδάσκω στο Δημοτικό Σχολείο της "Σχολής Χατζιδάκι" στην Αθήνα σε ηλικία είκοσι ετών. Εκεί γνώρισα το σύζυγό μου Ευριπίδη Τζωρτζακάκη και τον ακολούθησα στην Κρήτη. Όταν κατεβήκαμε απ΄το καράβι στο λιμάνι του Ηρακλείου και κοίταξα γύρω μου είπα μέσα μου: αυτός είναι ο τόπος μου. Εξακολουθώ να αγαπώ πολύ τους Κρητικούς και ασχολούμαι με αμείωτο ενδιαφέρον με τις οικογένειές τους.

Όταν εγκατασταθήκαμε στο Ηράκλειο άρχισα να εργάζομαι στο πασίγνωστο  εκπαιδευτήριο "Λύκειον ο Κοραής".  Εκεί, ανέπτυξα βαθιά παιδαγωγική σχέση με τους εκάστοτε μαθητές μου. Στην Αθήνα όμως είχα γνωρίσει την ψυχολόγο Μαρία Χουρδάκη, η οποία ήταν η πρώτη που έφερε το θεσμό των Σχολών Γονέων στην Ελλάδα. Επειδή μου άρεσε αυτή η ιδέα την εφάρμοσα άτυπα στους γονείς των μαθητών μου και έτσι μπόρεσα επί πολλά χρόνια να ασχοληθώ παράλληλα με τους μαθητές μου και με τους γονείς τους. Οι περισσότερες από αυτές τις οικογένειες ήταν υγιείς και λειτουργούσαν ικανοποιητικά.

Όμως τα παιδιά μεγάλωναν και  έφευγαν από το Δημοτικό. Ήταν αυτονόητο ότι παρακολουθούσα με στοργή την μετέπειτα πορεία τους, οπότε ασχολήθηκα σε βάθος και με τους εφήβους και τους νέους, όπως και με τους γονείς που σιγά σιγά γίνονταν μεσήλικες και γέροι. Για μένα όλες αυτές οι οικογένειες αποτέλεσαν μάθημα ζωής. Παράλληλα με το θεωρητικό υπόβαθρο που αποχτούσα μέσω της μελέτης  η βιωματική γνώση αυτών των υγιών οικογενειών έγινε για μένα ένας πολύτιμος οδηγός. Με δίδαξε πώς μπορούμε να  βοηθήσουμε  και δυσλειτουργικές  ή προβληματικές οικογένειες προς την άρση των δυσκολιών και την ουσιαστική τους ανακούφιση.

Ποιο ήταν το δικό σας αγαπημένο παραμύθι;

Μια άλλη εκδοχή της Κοκκινοσκουφίτσας που είναι θαρραλέα και υπεύθυνη και δεν την τρώει ο κακός λύκος.

Τελικά ο πατέρας και η μητέρα πρέπει να κόψουν το κήρυγμα;

Θα έπρεπε να τους έχουμε ενημερώσει να μην το αρχίζουν καθόλου. Τα παιδιά είναι προικισμένα από τη φύση με μηχανισμούς άμυνας. Ένας τέτοιος μηχανισμός άμυνας είναι " κουφαίνομαι όταν μού λένε τα ίδια και τα ίδια με ενοχλητικό τρόπο". Το παιδί λοιπόν δεν ακούει και ο γονιός μιλάει " στου κουφού την πόρτα". Τα παιδιά θέλουν λίγα λόγια που να είναι ουσιαστικά.

Τι σημαίνει εφηβεία σήμερα;

Σημαίνει ότι μεγαλώνουμε μια άγνωστη γενιά, τα παιδιά της ηλεκτρονικής εποχής που βιάζονται να μεγαλώσουν και να τα ζήσουν όλα ασθμαίνοντας. Οι σημερινοί έφηβοι γρήγορα μεγαλώνουν, γρήγορα διεκδικούν εξόδους και δικαιώματα, γρήγορα διαμορφώνουν μουσικά γούστα, τρόπους διασκέδασης και χρήσης του ελεύθερου χρόνου τους. Παράλληλα όμως , έχουν φτωχή πνευματική ζωή, χωρίς να καλλιεργούν το μυαλό και την κρίση τους και χωρίς ο ψυχισμός τους να ωριμάζει παράλληλα με το σώμα τους. Βεβαίως υπάρχουν και έφηβοι με στόχους και οράματα στραμμένοι στην αρμονική ανάπτυξη σώματος, πνεύματος και ψυχής, που είναι από κάθε άποψη αξιοθαύμαστοι.

Οι σημερινοί έφηβοι μεγαλώνουν γρήγορα;

Τα σημερινά παιδιά μπαίνουν στην εφηβεία πιο γρήγορα από τις παλιότερες γενιές. Αυτό, όπως μας λένε οι ειδικοί οφείλεται σε πολλούς λόγους: στη σύγχρονη κοινωνία που λατρεύει την ταχύτητα και την αλλαγή, στην προσπάθεια όλων να γευτούν καινούργιες εμπειρίες και να ζήσουν άγνωστες καταστάσεις όπως και στη διατροφή των παιδιών με πρωτεΐνες υψηλής ποιότητας. Συνήθως μεγαλώνει πρόωρα το σώμα, η ψυχή όμως παραμένει ανώριμη, παιδική. Αυτό το ανόμοιο μεγάλωμα δεν βοηθά την αρμονία της προσωπικότητας του εφήβου και του δημιουργεί εσωτερική αναστάτωση.

Μπορούν οι γονείς να προστατέψουν τα παιδιά από τους εθισμούς; (Ίντερνετ-τηλεόραση-κινητό)

Τα σημερινά παιδιά της ηλεκτρονικής εποχής λατρεύουν τις οθόνες. Από μωρά έχουν μεγάλη εξοικείωση με τις κάθε είδους συσκευές και τις χειρίζονται με απόλυτη άνεση. Αντίθετα πολλοί γονείς είναι "ηλεκτρονικά αναλφάβητοι". Έτσι δεν έχουν ούτε την πρέπουσα εγγύτητα ούτε επιχειρήματα ώστε από τότε που τα παιδιά τους είναι μικρά να μπορέσουν να τους θέσουν οικογενειακούς κανόνες και όρια  ως προς τη χρήση της τηλεόρασης, του Ίντερνετ και του κινητού. Αν τα όρια δεν είναι ξεκάθαρα και δεν τεθούν από πολύ μικρή ηλικία, στην εφηβεία το παιδί μπορεί να είναι ασύδοτο. Να "κολλήσει" τόσο πολύ στις οθόνες που να αμελήσει το διάβασμα, τα εξωσχολικά μαθήματα, το μέλλον του, την κοινωνικότητά του, τη φροντίδα του εαυτού του. Το μόνο που σώζει λοιπόν είναι σαφή και σταθερά όρια από πολύ μικρή ηλικία. Αν δοκιμάσουμε να βάλουμε κανόνες και όρια για πρώτη φορά στην εφηβεία , το παιδί μας  δυσανασχετεί, εξαγριώνεται και είναι σχεδόν αδύνατον να συνεννοηθεί μαζί μας.

Γιατί συγκρουόμαστε με τα παιδιά μας; Ιδιαίτερα στην εφηβεία το πρόβλημα είναι ακόμα πιο έντονο!

Σ’ όλες τις οικογένειες λόγω της συμβίωσης συγκεντρώνει το κάθε μέλος εσωτερική δυσφορία και αντιθέσεις που πρέπει να εκδηλωθούν με καθαρά λόγια για να εκτονωθεί η συσσωρευμένη ένταση. Είναι φυσιολογικό και αναγκαίο να διαφωνούμε, να διαπληκτιζόμαστε, να καυγαδίζουμε. Όμως, πάντοτε πρέπει να τηρούμε ορισμένους κανόνες. Μπορούμε να υψώσουμε τον τόνο της φωνής μας ώστε να εκτονώσουμε την ένταση, δεν επιτρέπεται όμως να ξεστομίσουμε λόγια που δεν μπορούμε να τα πάρουμε πίσω, λόγια που πληγώνουν, που ταπεινώνουν, που κατηγορούν, που υποτιμούν τον άλλο. Στις συγκρούσεις μας επίσης πρέπει να ασχολούμαστε με το "εδώ και τώρα"!  Ο,τιδήποτε έγινε από χτες και πριν έχει ήδη παραγραφεί και δεν επιτρέπεται να καυγαδίζουμε γι αυτό. Ας έχουμε επίσης πάντα κατά νού ότι σ΄ όλες τις συγκρούσεις με τα παιδιά μας το παιδί ξεκινά τον καυγά αλλά ο γονιός τον συνεχίζει. Ας προσπαθήσει λοιπόν ο γονιός να τηρεί μια στάση ψύχραιμη και αποστασιοποιημένη, ώστε να μειωθούν οι εντάσεις και οι ατελείωτες συγκρούσεις που συχνά δηλητηριάζουν το κλίμα της οικογένειας.

Η ενδοοικογενειακή σεξουαλική βία κάνει διακρίσεις σε επίπεδο μορφωτικό ή κοινωνικό;

Η σεξουαλική βία είναι φρικτή συμπεριφορά και κλιμακώνεται από την απλή ενόχληση μέχρι τη σεξουαλική κακοποίηση. Όταν έχει ως θύμα το παιδί ή τον/την έφηβο γίνεται ακόμη πιο ζοφερή και απαίσια. Η συχνότερη εκδήλωσή της γίνεται μέσα στις οικογένειες "κεκλεισμένων των θυρών". Δεν κάνει καμιά διάκριση σε επίπεδο μορφωτικό ή κοινωνικό γιατί η σκοτεινή της αιτία βρίσκεται βαθιά, στο ασυνείδητο του δράστη. Άνθρωποι που κάποτε υπέστησαν σεξουαλική βία, ακόμη κι αν έχουν απωθήσει το περιστατικό και δεν το θυμούνται, έχουν την ασυνείδητη παρόρμηση να κάνουν στο δικό τους ή σε ένα άλλο παιδί εκείνο που υπέστησαν. Επίσης άνθρωποι υπό την επήρεια αλκοόλ ή άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών  καταστρέφουν τους ηθικούς φραγμούς τους και ασκούν ενδοοικογενειακή σεξουαλική βία. Το ίδιο κάνουν και άνθρωποι που μεγάλωσαν χωρίς σαφείς και ξεκάθαρες ηθικές αρχές.

Για πολλά χρόνια η διαπαιδαγώγηση στηριζόταν επίσημα και ανεπίσημα στο φόβο της σωματικής τιμωρίας. Σήμερα έχει γίνει μια μεγάλη μετατροπή. Όμως τι γίνεται με τον ψυχολογικό και πνευματικό φόβο;

Τον παλιό καιρό που η σωματική τιμωρία ήταν το επίσημο σύστημα διαπαιδαγώγησης, επειδή ήταν καθολική η εφαρμογή της στην οικογένεια και το σχολείο και επειδή η κοινωνία την ενέκρινε, τα παιδιά οργάνωναν μέσα τους δυνάμεις ψυχικής και πνευματικής αντίστασης και συνήθως αυτή η βία δεν τους άφηνε κατάλοιπα. Σήμερα, στο σχολείο απαγορεύεται η σωματική βία, αλλά είναι σε ισχύ κάθε είδους πνευματική και ψυχολογική βία με τη μορφή υποτίμησης, περιφρονητικής στάσης, απειλών, εκβιασμού, απαξίωσης, καλλιέργειας του άγχους και του φόβου. Αυτή, η διάχυτη βία είναι πολύ χειρότερη από τον ξυλοδαρμό, γιατί το σημερινό παιδί και ο έφηβος δεν έχει εσωτερικούς μηχανισμούς άμυνας για να την επεξεργαστεί μέσα του. Του αφήνει λοιπόν "τοξικά κατάλοιπα" που δηλητηριάζουν την καθημερινότητά του, τον εμποδίζει να συγκεντρωθεί και να μάθει, δεν του επιτρέπει  να νιώσει ξένοιαστος και ελεύθερος.

Στην οικογένεια είναι σε δράση και ισχύ κάθε είδους τιμωρία: σωματική, ψυχολογική, νοητική. Όσο βαθαίνει η οικονομική κρίση, οι γονείς απελπίζονται, φοβούνται, απογοητεύονται και δυστυχώς ξεσπούν στα πιο αδύναμα μέλη: τα παιδιά. Εμείς, οι Έλληνες γονείς έχουμε μια πικρή ιδιαιτερότητα: αγαπούμε τα παιδιά μας, αλλά δεν τα σεβόμαστε, γι αυτό συχνά τα κακοποιούμε σωματικά, λεκτικά, ψυχολογικά, πνευματικά.

Λίγο περισσότερη φροντίδα και προσοχή στα παιδιά μας είναι υπερπροστασία, λίγο λιγότερη είναι εγκατάλειψη. Τι πρέπει να κάνουμε;

Εμείς οι γονείς, είτε υπερπροστατεύουμε τα παιδιά μας είτε τους στερούμε την ψυχική μας παρουσία συνήθως νομίζουμε ότι κάνουμε το καθήκον μας· ότι είμαστε καλοί γονείς. Όμως δεν έχει αξία τι ισχυριζόμαστε εμείς αλλά τι εισπράττει το παιδί μας. Αντί λοιπόν να τοποθετούμε την ευτυχία του αποκλειστικά στα υλικά αγαθά και να λέμε "δεν του λείπει τίποτα" ας δούμε τις πνευματικές και ψυχικές ανάγκες του παιδιού μας. Το κάθε παιδί έχει ανάγκη από λίγα, από στοιχειώδη υλικά αγαθά αλλά απεριόριστη ανάγκη από στοργή, ψυχική παρουσία και πνευματικά ερεθίσματα. Έχει ανάγκη να νιώσει την εμπιστοσύνη μας και την ευθύνη του εαυτού του. Δεν χρειάζεται γονείς που το στραγγαλίζουν με τις υπερβολικές φροντίδες και τη διαρκή αγωνία τους, ούτε γονείς που είναι αλλού· που είναι ψυχικά απόντες. Ο κάθε γονιός ας καθορίσει τη στάση του που είναι η μέση οδός: ο δρόμος της καμήλας. Αυτός έχει βαθύ ψυχικό δεσμό με το παιδί του, άρα αυτός ξέρει καλύτερα απ' όλους τις ανάγκες του.

Βιογραφικό

Η Κική Τζωρτζακάκη-Λυμπεροπούλου γεννήθηκε το 1947 στην Τεγέα Αρκαδίας, αλλά ζει και εργάζεται στο Ηράκλειο Κρήτης. Σπούδασε παιδαγωγικά και άρχισε να διδάσκει από νεαρή ηλικία, ενώ συγχρόνως ξεκίνησε την οργάνωση σχολών γονέων. Οι δύο παράλληλες αυτές δραστηριότητες τη βοήθησαν να γνωρίσει σε βάθος την υγιή πλευρά της ελληνικής οικογένειας, αφού είχε τη δυνατότητα να μελετά συστηματικά τους γονείς και τα παιδιά που βίωναν μια φυσιολογική οικογενειακή ζωή. Αυτή η ξεχωριστή προσέγγιση και του παιδιού και των γονέων του τη βοηθά να «οδηγεί» και οικογένειες με προβλήματα προς τη βελτίωση και τη λύση των δυσκολιών τους. Σ’ αυτή τη φιλοσοφία της «υγιούς οικογένειας» στηρίζονται τα βιβλία της: Το Σημειωματάριο του γονιού και Μαμά, κόψε το κήρυγμα – κι εσύ, μπαμπά, επίσης Α΄ και Β΄τόμος, που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Καλέντη. Από τις εκδόσεις Μικρή  Ίτανος κυκλοφορεί το παιδικό βιβλίο της Η Κατερίνα, το γουρουνάκι και άλλα ζώα. Από τις εκδόσεις Δοκιμάκης κυκλοφορεί το ημερολόγιο 2012 Οι δρόμοι της αγάπης με δικά της κείμενα.