TOΛΗΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ – ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ 

Της Μαρίας Ζαβιανέλη

Ποια ήταν τα  πρώτα ερεθίσματα σας. Θυμάστε την πρώτη ποιητική συλλογή  που διαβάσατε; 

Γεννήθηκα με ένα μολύβι στο χέρι. Και δεν χρειάστηκαν ιδιαίτερα ερεθίσματα για να καταβροχθίζω από πολύ μικρός εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία, ό,τι υπήρχε σε ένα αστικό σπίτι της εποχής στο κέντρο της Θεσσαλονίκης και ό,τι έπεφτε στα χέρια μου. Με είχαν μάθει και οι συγγενείς και μου έστελναν στοίβες τα παλιά περιοδικά δεμένα με κορδέλα. Ήμουν όμως ταυτόχρονα παιδί της γειτονιάς, των άγριων παιχνιδιών και της αλάνας.  

Από τα πρώτα εφηβικά μου χρόνια, διάβαζα βέβαια και ποιήματα, Ελλήνων κυρίως και αμερικανών ποιητών αλλά συνήθως από ανθολογίες που υπήρχαν στη βιβλιοθήκη του Ανατόλια και όχι από συγκεκριμένες ποιητικές συλλογές. 

Αγαπημένος ποιητής; Αγαπημένος συγγραφέας; 

Πολλοί είναι οι αγαπημένοι μου ποιητές και πεζογράφοι, Έλληνες και ξένοι. Αν ήταν να ξεχωρίσω κάποιους, θα επέλεγα από τους ποιητές τον Καβάφη και τον Σεφέρη, τον Μαγιακόφσκι και τον Τ. Σ. Έλιοτ και από τους πεζογράφους τον Αλμπέρ Καμύ και τον Άρθουρ Καίσλερ. 

Ο ποιητής βλέπει το κόσμο βαθύτερα  γιατί έχει ενεργοποιημένο το μάτι  της ψυχής  και γι αυτο βλέπει το κόσμο διαφορετικά; 

Η ποίηση είναι σε καθοριστικό βαθμό μια λειτουργία της ψυχής ενώ η πεζογραφία μια λειτουργία της λογικής. Μπορώ να γράψω διήγημα ή μυθιστόρημα ανά πάσα στιγμή, προγραμματισμένα και μεθοδικά, το ποίημα όμως εκφεύγει των προθέσεών μου, «το ποίημα επιλέγει τον δικό του χρόνο για να γεννηθεί, όπως πριν από μένα επέλεξε αυτό το σπίτι για να κατοικήσει». Ο ποιητής λοιπόν λειτουργεί με τη διαίσθησή και με την παιδική, παρθενική ματιά του στον κόσμο. Μερικές φορές μάλιστα έχω την αίσθηση ότι δεν είμαι παρά ένας διάμεσος, ότι απλώς καταχωρώ όσα μου υπαγορεύει ένας αόρατος υποβολέας. 

Η έμπνευση είναι σαν λάβα; Πρέπει να την προλάβεις  προτού κρυώσει; 

Ναι, η έμπνευση είναι μια λάμψη, ένα φτερούγισμα, ένα μυστικό χαμόγελο που είναι ταγμένος ο ποιητής να εκφράσει με λέξεις. Τη στιγμή εκείνη και όχι αργότερα. Αργότερα θα γίνει η επεξεργασία (συμμετοχή της λογικής) για να μην έχει, κατά το δυνατόν, ψεγάδι η μουσική. 

Τι βοηθά τελικά απελευθερωθεί η έμπνευση; 

Η ποιητική έμπνευση ενεργοποιείται από δύο ταυτόχρονες καταστάσεις με εξάρσεις φυσικά και πτώσεις. Από την αθωότητα (το παιδί που κρύβει μέσα του ο ποιητής) και από τον οικουμενικό έρωτα για τη ζωή, για τη γυναίκα, για τον άνθρωπο, για τα πάντα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο ποιητής είναι ένα παιδί ερωτευμένο με τα θαύματα του κόσμου και ταυτόχρονα απαρηγόρητο για όλες τις διαψεύσεις, για τον πόνο και τον θάνατο. 

Ποια θέση κατέχει ο ερωτισμός στην  ποίησή σας;  

Είμαι ερωτικός άνθρωπος, η ποίηση είναι ένα ερωτικό φαινόμενο και ο έρωτας είναι κυρίαρχος από την πρώτη ως την τελευταία συλλογή μου. Ο έρωτας για την γυναίκα, που είναι η πηγή της ζωής, η πηγή της έμπνευσης και της ομορφιάς και το παρήγορο χέρι στην περιπέτεια της ύπαρξης, και ο έρωτας για την αθωότητα και την ομορφιά σε όλο το φάσμα της δημιουργίας. 

Ο Βαλερί έλεγε ένα ποίημα είναι ένα  επιφώνημα «αχ»; Συμφωνείτε;

Όλοι οι ποιητές λένε περίπου τα ίδια, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Ναι, το ποίημα είναι ένα επιφώνημα. Το ποίημα όμως είναι ταυτόχρονα ένα γυναικείο άρωμα, μια μακρινή μουσική, ένα χάδι ή ένα χαμόγελο. Το ποίημα είναι μια καθαρή καρδιά, τα μάτια που κοιτάζουν έκπληκτα τα θαύματα του κόσμου. 

Θα αντέξει το βιβλίο ;Τώρα με την οικονομική κρίση πάρα πολλά βιβλιοπωλεία κλείνουν; 

Οι κρίσεις έρχονται και παρέρχονται, τα βιβλιοπωλεία ανοίγουν και κλείνουν, οι άνθρωποι γεννιούνται, ζουν, δημιουργούν και πεθαίνουν αλλά το βιβλίο, η γνώση, η ομορφιά, η επικοινωνία είναι αθάνατη. Η ανάγκη του ανθρώπου να εκφραστεί είναι ακαταμάχητη και κάθε μορφή τέχνης ανθίζει τους δύσκολους καιρούς. 

Θα θελα μερικά λόγια για τις ποιητικές σας συλλογές. 

Εκτός από τα 13 βιβλία πεζογραφίας, από το 1966 ως σήμερα, έχουν κυκλοφορήσει 16 ποιητικά βιβλία μου (συμπεριλαμβανομένης της συγκεντρωτικής έκδοσης Ο πλοηγός του απείρου, ποιήματα 1966-2002, 2004). Το φθινόπωρο θα κυκλοφορήσει το 17ο και έχω ήδη περίπου έτοιμο το 18ο για το 2014. Γεννήθηκα με ένα μολύβι στο χέρι, έζησα με ένα μολύβι στο χέρι και θα πεθάνω με ένα μολύβι στο χέρι. Δεν ήρθα στη ζωή για να φέρω ένα μήνυμα απογοήτευσης, απελπισίας και θανάτου αλλά για να ανάψω ένα φως, να μιλήσω για την αγάπη, για την αλληλεγγύη, για τον αγωνιζόμενο άνθρωπο. Για να απλώσω ένα χέρι. 

Έναν αγαπημένο σας στίχο; 

«Αργά χτες βράδυ ξαφνικά/ είδα στον μαυροπίνακα του τίποτα/ για πάντα αμετάφραστη τη λέξη ελευθερία». 

Ο Τόλης Νικηφόρου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1938. Οι γονείς του ήταν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Ρωµυλία. Σπούδασε διοίκηση επιχειρήσεων και εργάστηκε ως τραπεζικός υπάλληλος, µεταφραστής -διερµηνέας και αναλυτής συστηµάτων στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα και στο Λονδίνο. Μετά το τέλος της δικτατορίας, επέστρεψε οριστικά στη Θεσσαλονίκη ασκώντας το επάγγελµα του µελετητή-συµβούλου οργάνωσης επιχειρήσεων έως το 1999.Τακτικός συνεργάτης του περιοδικού "Νέα Πορεία" από τα µέσα της δεκαετίας του '70, διετέλεσε επίσης αντιπρόεδρος της Λέσχης Γραµµάτων και Τεχνών Βορείου Ελλάδος και της Πανελλήνιας Πολιτιστικής Κίνησης ενώ υπήρξε και µέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης και της Καλλιτεχνικής Επιτροπής του Κ.Θ.Β.Ε. Εµφανίστηκε στα γράµµατα το 1966 µε το µεγάλο ποίηµα, "Οι άταφοι". Από τις εκδόσεις της "Νέας Πορείας" έχουν κυκλοφορήσει µεταξύ άλλων οι ποιητικές του συλλογές "Το διπλό άλφα της αγάπης" (1994, επανέκδ. Παρατηρητής, 2002), "Χώμα στον ουρανό" (1998), "Γαλάζιο βαθύ σαν αντίο" (1999), "Ένα λιβάδι μέσα στην ομίχλη που ονειρεύεται" (2002),"Ο πλοηγός του απείρου" (συγκεντρωτική έκδοση, ποιήµατα 1966-2002, 2004), τα διηγήµατα "Εγνατία οδός" (1973), "Τα µάτια του πάνθηρα" (1996), "Νόστος" (2000), και το µυθιστόρηµα "Η γοητεία των δευτερολέπτων" (2001). Από τις εκδόσεις του περιοδικού "Μανδραγόρας" έχει εκδοθεί η ποιητική του συλλογή "Μυστικά και θαύματα: ο ανεξερεύνητος λόγος της ουτοπίας" (2007), και από τις εκδόσεις "Νεφέλη" τα μυθιστορήματα "Το κίτρινο περπάτημα στα χόρτα" (2005), "Η εξαίσια ηδονή του βιασμού" (2006), "'Ερημο νησί στην άκρη του κόσμου" (2009) καθώς και η συλλογή διηγημάτων "Ο δρόμος για την Ουρανούπολη" (2008), η οποία τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος 2009, από κοινού με το "Οριζόντιο ύψος" του Αργύρη Χιόνη. Έχει επίσης συγγράψει παραµύθια για µεγάλους. Ποιήµατά του έχουν µεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχουν περιληφθεί σε ελληνικές και ξένες ανθολογίες.