Δημήτρης Ρηγογιάννης "Τα καναρίνια έχουν υπέροχη λαλιά"

Μυθιστόρημα

Εκδόσεις: Γράμμα

ISBN: 9786185516796

Έτος Έκδοσης: 2023

Βιβλιοκριτική - Κείμενο: Γρηγόρης Σκιαδάς

Το έργο του Δημήτρη Ρηγογιάννη "Τα καναρίνια έχουν υπέροχη λαλιά" εντάσσεται στην κατηγορία των μυθιστορημάτων και ειδικότερα στη βιογραφική/αυτοβιογραφική μυθοπλασία. Αποτελεί αφήγηση με μυθιστορηματικά στοιχεία και δείγμα έντεχνου συνδυασμού προσωπικών εμπειριών ή βιωμάτων με ιστορικές, λαογραφικές, κοινωνικοπολιτισμικές αναφορές γύρω από τον βασικό ήρωα Χριστόφορο. Ένα κεντρικό πραγματικό αθλητικό γεγονός με κοινωνικές, πολιτισμικές προεκτάσεις ανασύρει μνήμες, θυμίζει γεγονότα αλλά, ταυτόχρονα, σκιαγραφεί ηθικο-ιδεολογικές αξίες και στάσεις ζωής.

Η αφήγηση εναλλάσσεται σε διαφορετικά χρονικά επίπεδα˙ η ροή της, ωστόσο, διατηρείται ομαλή και συνεχής δημιουργώντας μια αίσθηση ενοποίησης του χθες με το σήμερα. Το έργο χωρίζεται σε θεματικά κεφάλαια με διαφορετικό τίτλο και περιεχόμενο το καθένα που δεν ακολουθούν αυστηρά μια χρονολογική αφηγηματική αλληλουχία. Τα ίδια αποτελούν, θα λέγαμε, “μικροαφηγήματα” ή μικρά διηγήματα επιτυχώς συνδεόμενα μεταξύ τους μέσω της κοινής εστίασης στον κεντρικό χαρακτήρα του έργου, τον Χριστόφορο. Ως μικρότερες αφηγηματικές ενότητες, με αυτοτελή νοηματική ροή και περιεχόμενο, ενοποιούν τη γενική αφηγηματική γραμμή της μυθοπλασίας και εντάσσονται επιτυχώς σε αυτή. Ο δημιουργός διατηρεί το ίδιο γλωσσικό ή διηγηματικό στυλ σε κάθε κεφάλαιο προσδίδοντας με επιτυχία στο έργο του μια αίσθηση ολότητας.

Η αφήγηση χαρακτηρίζεται από μια φρεσκάδα συναισθημάτων, εικόνων, χρωμάτων και μια γλώσσα ανόθευτα νεανική να συνάδει με την ψυχοσύνθεση και το κοινωνικο-οικονομικό ή πολιτισμικό υπόβαθρο των χαρακτήρων της ιστορίας. Ο λόγος έχει μια διαρκή, σταθερή ανάπτυξη και διατηρεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη συνεχές και αμείωτο. Ο δημιουργός με άριστη τεχνική κατορθώνει να ενσωματώσει στη μυθοπλασία του τρεις γενιές ανθρώπων σε μια αρμονική συνύπαρξη, να τονίσει τις διαφορές τους αλλά και να τις ενώσει ψυχοσυναισθηματικά σε ένα σύνολο αποφεύγοντας πιθανά χάσματα στην αφηγηματική εξέλιξη ή το αναγνωστικό αποτέλεσμα.

Ο αφηγηματικός χρόνος αλλάζει συνεχώς. Οι περιγραφές, εντασσόμενες σε μια διαρκή εναλλαγή του χθες με το σήμερα, συνδέονται με αλληλουχία δημιουργώντας στον αναγνώστη την αίσθηση ενός απολαυστικού ταξιδιού στο χωροχρόνο. Από την πλευρά τού ήρωα Χριστόφορου το παρελθόν βρίσκεται σε φυσικό και ψυχολογικό επίπεδο απόλυτα συμφιλιωμένο με το παρόν προσδίδοντάς του μια αίσθηση ολοκλήρωσης και πλήρωσης. Τεχνικά το παραπάνω στοιχείο επιδρά καταλυτικά στον αναγνώστη που ταυτίζεται με τη ροή των γεγονότων. Αυτά εξελίσσονται φυσιολογικά στα διαφορετικά χρονικά επίπεδα χωρίς να του προκαλούν ερωτηματικά στην κατανόηση. Αντίθετα του δίνει την αίσθηση μιας ολιστικής θέασης των πραγμάτων, των γεγονότων και των συναισθημάτων. Η εναλλαγή των εμπειριών σε διαφορετικά χρονικά επίπεδα αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους συμβάλλοντας στην ομαλή αλλά χειμαρρώδη μετάβαση από εμπειρία σε εμπειρία και από ανάμνηση σε ανάμνηση. Τα πλούσια ερεθίσματα τα οποία δέχεται ο Χριστόφορος από το περιβάλλον του διεγείρουν τον πληθωρικό συναισθηματικό του κόσμο ή χαρακτήρα καθώς επιδρούν αβίαστα στην ψυχή του. Διαπερνούν και ορίζουν, ταυτόχρονα, την κάθε του σχέση με το άμεσο ανθρώπινο ή φυσικό περιβάλλον.

Στο έργο κυριαρχούν, επίσης, το κοινωνικό, πολιτισμικό και λαογραφικό στοιχείο αναδεικνύοντας μέσα από τις περιγραφές μια κοινωνία ενεργή με συγκεκριμένη ταυτότητα και αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά. Στον ψυχικό κόσμο του κεντρικού ήρωα όλα μοιάζουν ενοποιημένα σε ένα όλο, ένα καλλίμορφα σχηματισμένο ψηφιδωτό εικόνων, εμπειριών ή γεγονότων με την κάθε ψηφίδα συνδεδεμένη με την επόμενη αποτελεσματικά προς την ολοκλήρωση του αφηγήματος.

Η κυρίαρχη θεματική του ποδοσφαίρου με πραγματικές αναφορές ξεπερνά το καθαρά αθλητικό περικείμενο και αναδεικνύει τις γενικές ψυχοκινητικές, κοινωνικές, ηθικές, ιδεολογικές και πολιτισμικές προεκτάσεις ή αξίες του αθλητισμού αλλά και εκείνες της συγκεκριμένης κοινωνίας στην οποία εντάσσεται η ιστορία της αφήγησης. Στο έργο του Δημήτρη Ρηγογιάννη η έννοια του φιλάθλου παρουσιάζεται μέσα σε ένα περιβάλλον το οποίο ορίζεται άμεσα από διαφορετικά αθλητικά, κοινωνικά και πολιτισμικά ιδεώδη. Είναι αυτά που στο σύνολό τους συνθέτουν συγκεκριμένες ανθρώπινες συμπεριφορές -ιδανικές ή τουλάχιστον γενικά κοινωνικώς αποδεκτές. Τα ιδεώδη αυτά και οι ανθρώπινες συμπεριφορικές προεκτάσεις τους δείχνουν να οριοθετούν μια κοινωνία προσδίδοντάς της ξεχωριστά χαρακτηριστικά ή ιδιότητες και μια διακριτή ταυτότητα. Η ιστορία του Χριστόφορου γίνεται η ιστορία της γειτονιάς, της πόλης του, των ανθρώπων της αλλά συνειρμικά και του αναγνώστη ο οποίος “προσκαλείται” μέσω της ανάγνωσης να γίνει ψυχοσυναισθηματικά μέλος της.

Η αφήγηση φαίνεται σε ένα δεύτερο βαθύτερο επίπεδο να ενισχύει κάποια ενδοσκοπική προσπάθεια του ίδιου του συγγραφέα να ανασύρει μια ιδιαίτερα κυριαρχούσα ψυχική και συναισθηματική κατάσταση που τον διακατέχει. Συχνά, γεγονότα τα οποία επιφανειακά δεν δείχνουν να έχουν σχέση μεταξύ τους σε ένα βαθύτερο επίπεδο αποτελούν ψηφίδες της ίδιας ιστορίας, κομμάτια απαραίτητα στην ολοκλήρωση ενός μυθοπλαστικού ή ψυχολογικοκοινωνικού παζλ. Οι αναφορές σε φιλοσοφικού τύπου εσωτερικά ερωτήματα και τα έντονα κοινωνικά, λαογραφικά στοιχεία διαπερνούν εγκάρσια τις δράσεις, αντιδράσεις, πράξεις του ήρωα αλλά και των εμπλεκομένων χαρακτήρων γύρω του. Το σκηνικό ζωής που περιγράφει ο συγγραφέας -και στο οποίο εντάσσει άμεσα την ιστορία του- συγκινεί, χαλαρώνει και καθιστά τον αναγνώστη γνωστικά και ψυχοσυναισθηματικά πιο πλούσιο. Συνεπώς, η αφήγηση των γεγονότων χαρακτηρίζεται από μια παραστατική πολυχρωμία εναλλασσόμενων συναισθημάτων. Παράλληλα, μέσα από την λεκτική, επικοινωνιακή διεπαφή ή τις αντιδράσεις των χαρακτήρων παραμένει στα πρόσωπα του έργου διάχυτη η αίσθηση μιας εφηβικής τρυφερότητας.

Η αναφορά σε μια σειρά πραγματικών ιστοριών, εμπειριών και γεγονότων φαίνεται καταλυτικά να εμπλέκει τον πρωταγωνιστή -πιθανώς και τον ίδιο το συγγραφέα- σε μια διαδικασία αυτολύτρωσης συμπαρασείροντας, ταυτόχρονα και τον αναγνώστη προς αυτή την κατάσταση. Οι διάλογοι αλλά και οι περιγραφές του Δημήτρη Ρηγογιάννη σκιαγραφούν κοινωνικο-ιδεολογικές ταυτότητες τόσο σε ατομικό όσο και σε επίπεδο της ομάδας.

Η περιγραφική ικανότητα του δημιουργού χαρακτηρίζεται εξαιρετική, με σωστές λεκτικές επιλογές ως προς την ένταση και τη γλωσσική χροιά τους. Η γλώσσα φυσική  ζωντανεύει τις αισθήσεις του αναγνώστη στο εφηβικό “ταξίδι” του μέσα στον κόσμο του συγγραφέα. Η γλωσσική απλότητα της περιγραφής, η οποία σκιαγραφεί μια εποχή αθωότητας, αγνότητας και αυθεντικότητας της ανθρώπινης εφηβικής ύπαρξης, οδηγεί τον αναγνώστη στην αίσθηση ότι και ο ίδιος αποτελεί μέλος του κόσμου του συγγραφέα προσλαμβάνοντας τις εμπειρίες του δημιουργού ως δικές του. Ο Δημήτρης Ρηγογιάννης χρησιμοποιεί επιλεκτικά λεξιλογικά στοιχεία και λιτές προτασιακές δομές τις οποίες διαχειρίζεται δημιουργικά εξασφαλίζοντας την ομαλή αφηγηματική ανάπτυξη. Τα ίδια σχήματα και τα αφηγούμενα  γεγονότα ανακαλούν στον αναγνώστη παράλληλες προσωπικές μνήμες και αισθητηριακά ζωντανεύουν παρόμοιες δικές του εμπειρίες.

Οι σύντομες προτασιακές δομές -σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάλυσης- αναδεικνύουν την ψυχολογική ένταση του ήρωα και την πυκνότητα των συναισθημάτων του. Παράλληλα, αναδύουν ένα άρωμα νεανικότητας υποστηρίζοντας, με αυτόν τον τρόπο, τα στοιχεία του χαρακτήρα του Χριστόφορου. Ο γραπτός λόγος συχνά γίνεται έντονα αφηγηματικός και προσομοιάζει του προφορικού υποδηλώντας, προφανώς, την συναισθηματική κατάσταση του ίδιου του Δημήτρη Ρηγογιάννη κατά την ώρα της συγγραφής.

Ο δημιουργός εμφανίζεται πολύ καλός γνώστης της ανθρώπινης φύσης, της νεανικής και εφηβικής ψυχολογίας καθώς αναπαριστά με άριστη περιγραφική δεξιότητα τα διαφορετικά νοητικά σχήματα και τις σκέψεις των προσώπων της αφήγησης. Αναλύει τις αντιδράσεις τού κάθε ήρωά του προχωρώντας συχνά σε ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις ενώ παράλληλα θέτει στον αναγνώστη έμμεσους προβληματισμούς. Οι περιγραφές δίνονται αριστοτεχνικά λεπτομερείς στα σημεία που χρειάζεται ενώ άλλοτε ο δημιουργός καταφεύγει σε μια γενικότερη και πιο επιφανειακή αφήγηση άλλων γεγονότων. 

Ο Δημήτρης Ρηγογιάννης τοποθετεί την ιστορία του εντός ενός συγκεκριμένου κοινωνικοπολιτισμικού και οικονομικού πλαισίου το οποίο φαίνεται να γνωρίζει καλά, πιθανότατα αποτέλεσμα δικών του βιωμάτων, επαγγελματικών εικόνων ή εμπειριών. Οι καταγραφές συνδέονται ψυχο-βιωματικά με τον συγγραφέα˙ αναπαράγουν ένα χωροχρονικό πλαίσιο εύκολα κατανοητό από τον αναγνώστη με τα γλωσσικά μέσα να προσφέρουν στην ανάγνωση μια ευχάριστη ροή και στον ίδιο μια αδημονία για το τι θα ακολουθήσει.

Συμπερασματικά, μπορούμε να μιλήσουμε για ένα μυθιστόρημα δυνατών εικόνων, συναισθημάτων και χρωμάτων. Η αφηγηματική εξέλιξη στηρίζεται άμεσα στα παραπάνω για να διατηρήσει τον αναγνώστη εστιασμένο στην αναγνωστική του διαδρομή. Η αφήγηση διαφαίνεται σπονδυλωτή. Τα γεγονότα και οι εμπειρίες, επιτυχώς επιλεγμένες από τη ζωή του κεντρικού ήρωα, Χριστόφορου, ενοποιούνται θεματικά και χωροχρονικά μέσα στο κοινωνικό περικείμενο που εξελίσσονται. Σε όλο το έργο η βασική έννοια της αιώνιας εφηβείας παραμένει διάχυτη και σταθερή στους χαρακτήρες χωρίς να χάνει την έντασή της με το φυσικό πέρασμα του χρόνου ή την ηλικία των προσώπων. Η ύπαρξη -συχνά συνύπαρξη- των τριών γενιών διατηρεί την παραπάνω έννοια πάντα παρούσα να χρωματίζει την αφήγηση σε κάθε πτυχή της.

Γρηγόρης Σκιαδάς

Καθηγητής Αγγλικής Γλώσσας

MA Γλωσσολογίας