Τα βραβεία Νόμπελ έχουν τις ρίζες τους στο Μπακού

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη

Δεν ένοιωσα καμιά έκπληξη, σημείο από μερικές απόψεις ανησυχητικό, καθώς μάθαινα ότι τα βραβεία Νόμπελ έχουν τις ρίζες τους στο Μπακού. Η παρουσία της οικογένειας Νόμπελ στο Μπακού χρονολογείται από τις αρχές του 1870, όταν η προελαύνουσα πετρελαϊκή βιομηχανία απελευθερώθηκε από τα δεσμά του συστήματος μίσθωσης. Στην πραγματικότητα ο Ρόμπερτ Νόμπελ εστάλη στις ορεινές περιοχές του Αζερμπαϊτζάν για την αναζήτηση καρυδιάς για την κατασκευή κοντακίων όπλων στο εργοστάσιό τους στο Izhevsk. Το ταξίδι ωστόσο δεν ήταν επιτυχές, καθώς η κυβέρνηση αποφάσισε εν τω μεταξύ να χρησιμοποιήσει φθηνά και εύκολα παραγόμενα κοντάκια από ξύλο σημύδας. Ενώ βρισκόταν όμως στο Μπακού, ο Ρόμπερτ Νόμπελ ήρθε σε επαφή και σταδιακά εξοικειώθηκε με την εκεί κατάσταση στη βιομηχανία πετρελαίου και γρήγορα συνειδητοποίησε ότι υπήρχαν καλές προοπτικές για κέρδη. Το 1873, μετά την άφιξή του πίσω στην Αγία Πετρούπολη, έπεισε τον αδελφό του Λούντβιχ, να επενδύσει στη βιομηχανία πετρελαίου του Μπακού και το 1875, αγόρασε ένα μικρό κομμάτι γης στην περιοχή Sabunchi και προχώρησε σε γεώτρηση. Ο Ρόμπερτ Νόμπελ αγόρασε επίσης ένα μικρό εργοστάσιο για παραγωγή κηροζίνης με 25.000 ρούβλια και ξεκίνησε τη διύλιση πετρελαίου. Οι αδελφοί Νόμπελ συνειδητοποίησαν επίσης αρκετά γρήγορα την ανάγκη ριζικής μεταμόρφωσης και εκσυγχρονισμού των πετρελαϊκών επιχειρήσεων, γι αυτό και το όνομά τους συνδέθηκε με μια σειρά καινοτομιών στη βιομηχανία. Στη δεκαετία του 1870 το πετρέλαιο παραδιδόταν από τις πηγές στα διυλιστήρια και σε άλλες πόλεις μέσα σε βαρέλια, γεγονός που έκανε τους βιομήχανους εξαρτώμενους από τα καρτέλ των αμαξάδων και των κατασκευαστών βαρελιών, τουτέστιν αληθή τροχοπέδη στην ανάπτυξη και επέκταση των εμπορικών δραστηριοτήτων τους. Ο Λούντβιχ Νόμπελ πρότεινε την από κοινού κατασκευή ενός αγωγού εκ μέρους των παραγωγών πετρελαίου που να συνέδεε τις πετρελαιοπηγές με τα διυλιστήρια και τα λιμάνια φορτοεκφόρτωσης. Η πρότασή του δεν είχε την υποστήριξη που ανέμενε και έτσι το 1878, προχώρησε στην κατασκευή ενός αγωγού με ίδιους πόρους της εταιρείας του. Αυτό ακολουθήθηκε βέβαια σύντομα και από τους άλλους και μέσα σε ένα χρόνο υπήρχαν ήδη τρεις αγωγοί πετρελαίου.

Ο Λούντβιχ Νόμπελ ενεπλάκη επίσης και με την περαιτέρω μεταφορά των προϊόντων πετρελαίου. Έτσι το 1877 παρήγγειλε στη Σουηδία και κατασκευάστηκε το πρώτο πετρελαιοφόρο, ‘‘Ο Ζωροάστρης’’, δημιούργησε ειδικά βαγόνια-δεξαμενές πετρελαίου για εύκολη μεταφορά στους σιδηροδρόμους και τις μεγάλες αποθήκες. Τοιουτοτρόπως η έλευση των αδελφών Νόμπελ στο Μπακού, οδήγησε σε έναν αριθμό ουσιαστικών αλλαγών και τεχνολογικών εκσυγχρονισμών σ’ αυτόν τον νέο κλάδο της βιομηχανίας πετρελαίου, η οποία σημάδεψε και καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τη μελλοντική κατεύθυνση της ανάπτυξής της. Το 1879 ιδρύθηκε ‘‘Η Εταιρεία Παραγωγής Πετρελαίου των Αδελφών Νόμπελ’’, με το πάγιο περιουσιακό στοιχείο των 3 ​​εκατομμυρίων ρουβλίων. Μεταξύ των ιδρυτών της εταιρείας ήταν τα τρία αδέλφια, Λούντβιχ, Ρόμπερτ και Άλφρεντ Νόμπελ, καθώς και ένας συνταγματάρχης στον αυτοκρατορικό στρατό, ο Baron P.A. Bilderling. Η Εταιρεία φιλοδοξούσε να αποκτήσει όλα τα βασικά στοιχεία που απαιτούσε η βιομηχανία πετρελαίου από τα πρώτα χρόνια της ύπαρξής της. Πρωταρχικός της σκοπός των προνοητικών μελών της εταιρείας ήταν να αντικαταστήσουν την αμερικανική κηροζίνη στη Ρωσία και να αρχίσουν να εξάγουν προϊόντα πετρελαίου. Έχοντας ήδη δημιουργήσει ένα ισχυρό στόλο, η εταιρεία κατείχε ήδη δεσπόζουσα θέση στη μεταφορά της κηροζίνης στη ρωσική εγχώρια αγορά από τις αρχές ήδη της δεκαετίας του 1880.

Αναζητώντας συνεχώς τρόπους αύξησης των εξαγωγών των πετρελαϊκών προϊόντων στις ξένες αγορές, το Δεκέμβριο του 1892, υπεγράφη στο Rostov-on-Don, η δημιουργία μιας Ένωσης, της αποκαλουμένης ‘‘Ένωσης των Επτά Εταιρειών’’, με επικεφαλής την Εταιρεία των Αδελφών Νόμπελ, η οποία κατείχε την πλειοψηφία των μετοχών και των απαραιτήτων ψήφων στο συνδικάτο. Φυσικά προϊόντος του χρόνου η Εταιρεία των Νόμπελ, κατατρόπωσε τις μικρότερες και τις εξοβέλισε από την αγορά με τρόπους που θυμίζουν σύγχρονες τακτικές χρηματιστηρίου και αγοράς, όπου ως συνήθως υπερισχύουν οι μεγαλύτεροι και οικονομικά ισχυρότεροι και εν τέλει αποφασίστηκε η ανάθεση όλου του ρωσικού εμπορίου στους αδελφούς Νόμπελ, μια πορεία που συνεχίστηκε ακάθεκτη μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1880, εξαφανίζοντας από το προσκήνιο, τυπικά και ουσιαστικά, την ‘‘Ένωση των Επτά Εταιρειών’’.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1890, από τη μία πλευρά οι κυβερνητικοί κύκλοι επιθυμούσαν την αύξηση των εξαγωγών κηροζίνης, αλλά από την άλλη πλευρά, οι ίδιοι οι παραγωγοί βρίσκονταν σε δύσκολη θέση διαπραγμάτευσης, γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία ενός νέου συνδικάτου, της ‘‘Ένωσης Παραγωγών Κηροζίνης του Μπακού". Οι μεγαλύτεροι μέτοχοι του συνδικάτου ήταν οι Νόμπελ (Nobel) και Ρότσιλντς (Rothschilds), με μετοχές 9.610 και 5.870 αντιστοίχως. Οι συγκρούσεις μεταξύ των διαφόρων ομάδων οδήγησαν τελικώς στη διάλυση του συνδικάτου το 1897. Ο κύριος ωφελημένος αυτής της ενέργειας ήταν πάλι η Ένωση, η οποία είχε εδραιωμένη τη θέση της στις ευρωπαϊκές αγορές. Μέχρι το τέλος του 1890, η Εταιρεία Νόμπελ είχε γίνει η μεγαλύτερη επιχείρηση στον κλάδο του πετρελαίου του Μπακού. Το 1899 πέτυχε τη μέγιστη παραγωγή πετρελαίου, που ανερχόταν στο 17,7% της ρωσικής και το 8,6% της συνολικής παραγωγής πετρελαίου στον κόσμο.

Στις δεκαετίες του 1880 και του 1890, αφού κατέλαβε τις θέσεις-κλειδιά στη βιομηχανία πετρελαίου του Μπακού η Εταιρεία των Αδελφών Νόμπελ, επεξέτεινε την επιρροή της και στις αρχές του 20ου αιώνα, έγινε ισχυρότατη, ενώνοντας περισσότερες από είκοσι εταιρείες σε διάφορους κλάδους. Στα 1917 το συνολικό πάγιο κεφάλαιο των εταιρειών που συνδέονταν άμεσα με τους Νόμπελ, έφθασε τα 130 εκατομμύρια ρούβλια και συμπεριλαμβανομένων των θυγατρικών επιχειρήσεων, έφτανε αισίως σε ένα σύνολο 215.600.000 ρουβλίων.

Το γεγονός ότι η Εταιρεία χρηματοδότησε ενεργά την επιστημονική έρευνα αξίζει εδώ της προσοχής μας. Η εταιρεία είχε εξαιρετική συμβολή στην Ακαδημία των Επιστημών με την κατασκευή τριών σεισμικών σταθμών στο Μπακού και στο Krasnovodsk, ενώ παρείχε πολύτιμη οικονομική βοήθεια αλλά και γενικότερη υποστήριξη για την απόκτηση εκ μέρους της Ρωσίας της πρώτης συσκευής για τη μελέτη των φωτογραφιών των αστέρων.

Συμμετείχε επίσης ενεργά στην αρχιτεκτονική του τοπίου στο Μπακού. Το 1882-1883, κατασκευάστηκε η Μαύρη Πόλη. Όπως ονομαζόταν τότε η περιοχή των δραστηριοτήτων της Εταιρείας, η "Villa Petrolea" (Η Βίλα του Πετρελαίου), έναν χώρο αναψυχής για τους υπαλλήλους της εταιρείας. Ο γνωστός εμπειρογνώμονας Ε. Bekle, ο οποίος έως τότε είχε χτίσει πολλούς κήπους και πάρκα στη Βαρσοβία, ήταν ο βασικός υπεύθυνος για την κατασκευή της βίλας. Καθ' υπόδειξη του Bekle, πολλά είδη δέντρων μεταφέρθηκαν από το Lenkeran, την Τιφλίδα και το Βατούμι, καθώς και από διάφορα μέρη της Ρωσίας και της Ευρώπης. Περίπου 80.000 θάμνοι και δέντρα, συμπεριλαμβανομένων αρκετών οπωροφόρων, φυτεύτηκαν στο πάρκο. Το πάρκο που δημιουργήθηκε κατ’ αυτόν τον τρόπο, επηρέασε την αρχιτεκτονική τοπίου στην πόλη και στη χερσόνησο Αμπσερόν, όπου η άρχισε να αναπτύσσεται αργά αλλά σταθερά, η κατασκευή των σπιτιών στις συνοικίες εκείνες της πόλης και βεβαίως στα χωριά. Έτσι δεκαετίες αργότερα, η συνοικία της ‘‘Μαύρης Πόλης’’ σήμερα δεν θυμίζει τίποτα απ’ εκείνη την καταθλιπτική, μουντή, αντιπαθητική και βρώμικη πόλη, με τον μολυσμένο από τις αναθυμιάσεις αέρα, την ανεξέλεγκτη σκόνη και την αντιαισθητική εμφάνιση του τοπίου. Καινούργια σπίτια, όμορφες γειτονιές, ταβέρνες και εστιατόρια γεμίζουν τους δρόμους και τις γειτονιές της. Tο Beh-Beh Club βρίσκεται πάνω στην γωνία της κεντρικής Λεωφόρου Νόμπελ και της οδού Belinski, στη Μαύρη Πόλη του Μπακού. Ισχυρίζεται πως διαθέτει μια τεράστια ποικιλία πιάτων του Αζερμπαϊτζάν. Δεν φαίνεται ότι έχει άδικο. Μια μεγάλη αίθουσα με ξύλινο ως επί το πολύ ντεκόρ, βαριά έπιπλα, τραπέζια και καρέκλες, επενδύσεις στους τοίχους επίσης με ξύλινες ιδέες και παραδοσιακά υφαντά και τοπικά μικροαντικείμενα, και φυσικά τι άλλο, πιλάφι δεόντως γαρνιρισμένο, κεμπάπ αρνίσιο, και άλλα τέτοια πιάτα, ανατολίτικα γλυκά, τοπικό κρασί, σε συνδυασμό με τον ολιγόλεπτο χορό της κοιλιάς μόνο από ντόπια χορεύτρια, όπως υπερηφανεύεται, κατανάλωσαν τις βραδινές εκείνες ώρες μας! Πιάνο, σαξόφωνο, βιολί, και ακόμα μια τοπική μπάντα στην υπηρεσία για τα απαραίτητα παραδοσιακά τραγούδια της χώρας τους και τα ακούσματα των υπερτερούντων ντόπιων θαμώνων στα ενδιάμεσα και τελειώματα του δείπνου.

Η περίοδος Μπακού της δραστηριότητας των αδελφών Νόμπελ η οποία ξεκίνησε με την ίδρυση του μικρού εργοστασίου κηροζίνης το 1875, τους έφερε παγκόσμια φήμη. Χάρη στο επιχειρηματικό τους πνεύμα, κατάφεραν να μεταμορφώσουν την βιομηχανία πετρελαίου καταλαμβάνοντας σ’ αυτή ξεχωριστή θέση. Οι επιχειρήσεις τους στο Μπακού ήταν η κύρια παραγωγική βάση για τα εντυπωσιακά οικονομικά αποτελέσματα της εταιρείας, τα οποία αργότερα έκαναν δυνατή την καθιέρωση του βραβείου Νόμπελ από το Ίδρυμα μετά το θάνατο του Άλφρεντ Νόμπελ. Το 1897, η εταιρεία τους είχε στο ενεργητικό της ένα κεφάλαιο από 32 εκατομμύρια ρούβλια που της παρείχε τεράστια οικονομική άνεση να λειτουργεί χωρίς σκοπέλους και προβλήματα και βεβαίως να χρηματοδοτεί τα γνωστά βραβεία.

Ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης γεννήθηκε στα Τρίκαλα της Θεσσαλίας στις 22 Μαΐου 1953, και αποφοίτησε από το Β’ Εξατάξιο Γυμνάσιο Αρρένων της πόλης τον Ιούνιο του 1970. Σπούδασε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών από την οποία αποφοίτησε τον Ιούνιο του 1976. Υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία, το χρονικό διάστημα 1976-1979. Ειδικεύτηκε στη Χειρουργική στη Β’ Χειρουργική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Αρεταίειο Νοσοκομείο και το έτος 1986 του απονεμήθηκε ο τίτλος του χειρουργού. Το 1989 ανακηρύχτηκε διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών μετά από εκπόνηση διδακτορικής διατριβής με θέμα: ‘’Αυτομεταμόσχευση επινεφριδιακού ιστού σε πειραματόζωα’’. Μετεκπαιδεύτηκε σε διάφορα νοσοκομεία της Ευρώπης και των ΗΠΑ, κυρίως Westminster Hospital του Λονδίνου, και Mount Zion Hospital του San Francisco.

Από το 1990 εργάζεται στην κλινική Χειρουργικής Ογκολογίας στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ηρακλείου, τα τελευταία χρόνια ως Διευθυντής Χειρουργικής. Είναι μέλος πολλών ιατρικών Εταιρειών, ελληνικών και ξένων, ενώ πολλές εργασίες του έχουν δημοσιευθεί σε ιατρικά περιοδικά. Παράλληλα εδώ και δεκαετίες ασχολείται με την ιστορία της ιατρικής, τον πολιτισμό και τη λαογραφία άλλων λαών και ταξιδεύει αρκετά σε διάφορα μέρη του κόσμου.

Τον τελευταίο καιρό αρθρογραφεί τόσο στον έντυπο όσο και τον ηλεκτρονικό τύπο. Τα αντικείμενα που δημοσιεύει καλύπτουν τον τομέα της βιβλιοπαρουσίασης και βιβλιοκριτικής, γιατρών κατά κύριο λόγο λογοτεχνών, την ιστορία της ιατρικής και τα παραλειπόμενά της και ακόμα παρουσιάζει κάποια ταξιδιωτικά κείμενα από χώρες του εξωτερικού.

Κείμενά του έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς στα παρακάτω έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα: Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ του Ηρακλείου, Διμηνιαία περιοδική Έκδοση Fresh Magazine, Πνευματικοί Σταλακτίτες, Ιατρικός Τύπος της Αθήνας, Σύγχρονη Ουρολογία, www.medicaltime.gr, www.madeincreta.gr και www.iatrikostypos.com.

Είναι μέλος του Συλλόγου Φίλων Μουσείου Ελληνικής Ιατρικής και του Φιλολογικού, Ιστορικού και Λογοτεχνικού Συνδέσμου (Φ.Ι.ΛΟ.Σ.) Τρικάλων.