Ελένη Παπαδάκη, μια μεγάλη ηθοποιός του μεσοπολέμου και μια αδικαιολόγητη απουσία

Του Πάνου Χατζηγεωργιάδη

Μουσικοσυνθέτης, Λογοτέχνης Και Δημοσιογράφος

«Άθλιοι πλέον πάψετε

Με στόμφο να υμνείτε

Θανατερώς και γοερώς

Το ψεύδος να υμνείτε»

Από το ποίημα «Κατατρεγμός», Νικηφόρου Βυζαντινού αφιερωμένο στην Ελένη Παπαδάκη.

Σήμερα στα χρόνια της κρίσης, μιας κρίσης πρωτίστως αξιακής η οποία έχει ως επιστέγασμα την οικονομική μας εξαθλίωση και την καταβαράθρωση του βιοτικού επιπέδου του λαού, δεν υπάρχει χώρος για πραγματική τέχνη. Είναι έτσι όμως ; μήπως σήμερα στην εποχή των ισχνών αγελάδων όπου αναγκαστικώς διερχόμεθα, οφείλουμε ανάμεσα σε όλα τα άλλα που πρέπει να γίνουν, στην γενικότερη αναψηλάφηση μα και τον επανακαθορισμό εννοιών και λέξεων, να επανακτήσουμε την κανονικότητα αναφορικά με το κοινωνικό αισθητήριο περί καλαισθησίας;

Θεωρώ πως ναι. Πιστεύω ακράδαντα πως η σημερινή τελματώδης κατάσταση στα πάντα, πρέπει να τελειώσει εδώ. Τούτο δυστυχώς δεν φαίνεται να συμμερίζονται οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης και έτσι προσπαθούν, κάτι που παρατηρώ από καιρό να αποκρύψουν την πραγματική τέχνη από τα όμματα του λαού, οδηγώντας τον στις ατραπούς που εκείνοι επιθυμούν, με στόχο μοναδικό, όπως γίνεται σαφές και από άλλες εκφάνσεις της δημόσιας ζωής, να καταστεί ο σημερινός «σύγχρονος» μας άνθρωπος, ένα ανδρείκελο χωρίς γνώση, γνώμη, αίσθηση, κρίση, κάτι το οποίον μόνον τυχαία δεν γίνεται και σχεδιάζεται.

Η σημερινή μου «προσκεκλημένη από το υπερπέραν» όχι μόνον μου είναι ιδιαιτέρως αγαπητή και προσφιλής, μα θα έλεγα πως αποτελεί μια προσωπικότητα η οποία θαυμάζω ιδιαιτέρως αναφορικά με την καλλιτεχνική της πορεία στα πράγματα του τόπου, μια πορεία η οποία δυστυχώς επισκιάζεται από ένα και μόνο τραγικό γεγονός, που δεν είναι άλλο από την νύχτα της εκτέλεσης της στα Δεκεμβριανά του 1944. Πρόκειται για την μεγάλη μας ηθοποιό Ελένη Παπαδάκη, μια γυναίκα γεννημένη ντίβα του θεάτρου, η οποία αν δεν είχε την κακή τύχη να γεννηθεί σε αυτόν τον δύσμοιρο τόπο που κατατρώγει με την παραμικρή ευκαιρία τις σάρκες του αλλά και τα παιδιά του, θα συγκαταλέγονταν σίγουρα ανάμεσα στις μεγάλες παγκοσμίου φήμης ηθοποιούς του μεσοπολέμου.

«Από το να μην σε θυμούνται καθόλου, χειρότερο το να σε θυμούνται για λάθος λόγο», γράφω στην αρχή του θεατρικού μονολόγου που αφιερώνω σε εκείνη την γυναίκα και που περιλαμβάνεται τιμητικά ως τρίτο μέρος στο πρώτο μου και ευελπιστώ όχι τελευταίο βιβλίο ποίησης, την πρώτη μου προσπάθεια εις τα νεοελληνικά γράμματα με τίτλο «Από το Εγώ στην αιωνιότητα» (Εκδόσεις «Πελασγός», Μάιος 2015).

Και αυτή είναι η τραγική μοίρα της Ελένης, να την θυμούνται όσοι τελικά την θυμούνται, όχι για την προσφορά της επί κοντά εικοσαετία, από τους διάφορους ρόλους εις το Εθνικόν μας θέατρο, αλλά από την νύχτα της δολοφονίας της.

Η Ελένη Παπαδάκη γεννιέται στις 4 Νοεμβρίου του 1903 από εύπορη οικογένεια, εγγονή του καθηγητή Πανεπιστημίου Στυλιανού Κωνσταντινίδη. Σπουδάζει στην γερμανική σχολή των Αθηνών και αποφοιτά ως φιλόλογος μα συνάμα σπουδάζει φωνητική και πιάνο στο Ελληνικόν Ωδείον, εν ολίγοις αποκτά όλη την καλλιέργεια μιας κοπέλας της τάξεως της και παραδόξως ίσως θα έλεγε κανείς, πρωτοεμφανίζεται στα δεκαεπτά της χρόνια ως ηθοποιός πια, στο έργο του Λουίτζι Πιραντέλλο « Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα».

Η Παπαδάκη καθηλώνει. Καθηλώνει κριτικούς και κοινό και η θεατρική της παρουσία εμπνέει τους κριτικούς σε διθυραμβικές κριτικές μα και τον κόσμο σε πολύ μεγάλο θαυμασμό στο πρόσωπο της. Το 1926 η Ελένη παίζει στον τότε «Θίασο των νέων» και ακολουθούν κορυφαίες ερμηνείες σε κορυφαίους ρόλους του Ελληνικού και διεθνούς δραματολογίου (Τα ωραιότερα μάτια του κόσμου του Ζαν Σερμάν, Αιμέ του Ζεραλντύ, Δωδεκάτη νύχτα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ[4] Η αναδυομένη του Ξενόπουλου, Τρισεύγενη του Κωστή Παλαμά).

Θα συνεργαστεί με όλους τους διάσημους τότε ηθοποιούς όπως η Μαρίκα Κοτοπούλη, η Κυβέλη, ο Αιμίλιος Βεάκης, ο Νίκος Δενδράμης. Στο Εθνικό μας θέατρο θα προσληφθεί στα 1932 και εκεί η επιτυχία θα την ακολουθεί πάντα ως το τέλος, ενώ στις 31 Οκτωβρίου του 1939, η Παπαδάκη βραβεύεται για την προσφορά της σε ιδιαίτερη τελετή από τον ίδιο τον Βασιλέα, «δια τας εις το ελληνικόν θέατρον εξαιρέτους αυτής υπηρεσίας και ιδιαιτέρως δια τας εν τω εξωτερικώ παρασχεθείσας τοιαύτας».

Η αυλαία για αυτόν τον σημαντικότατο άνθρωπο που με την ζωή του χάραξε μια ίσια γραμμή ανάμεσα στον καλλιτέχνη και τον άνθρωπο,  κλείνει με τον γνωστό τρόπο στις 21 Δεκεμβρίου του 1944, με μια σφαίρα στο κεφάλι από τους εκτελεστές του ΚΚΕ και της ΟΠΛΑ (Ομάδα προστασίας λαϊκών αγωνιστών).

Σήμερα ουδείς ενθυμείται την ηθοποιό Ελένη Παπαδάκη και το πραγματικά μυστηριώδες της υπόθεσης κάτι που εγώ διαβάζω ως τουλάχιστον περίεργο, είναι πως ακόμη και τώρα στα 2015, το όνομα της φέρνει δυσφορία σε ορισμένους κύκλους της «καλλιτεχνίας», κάτι που ίσως καταδεικνύει πως υπάρχει κάτι ακόμα πιο σάπιο στο βασίλειο της Δανιμαρκίας από μιαν εκτέλεση, υπάρχει εδώ μια πολι(τισ)τική δολοφονία ώστε να δημιουργηθεί ο απαραίτητος χώρος στο κοινωνικό μας ασυνείδητο για τα σημερινά σκουπίδια, τα οποία παρασιτούν στα πολιτιστικά πράγματα της χώρας, εκτρέφοντας έναν ολάκερο λαό με απορρίμματα και συνδιαμορφώνοντας ένα αρρωστημένο κοινωνικό αισθητήριο περί τέχνης και ζωής.

Ρόλοι της Ελένης Παπαδάκη στο Εθνικό μας θέατρο και αλλού

Δυσδαιμόνα (Οθέλλος)

Ρεγγάνη (Βασιλιάς Ληρ του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ)

Πόρτσια (Έμπορος της Βενετίας)

Βασίλισσα Ελισάβετ (Δον Κάρλος) του Σίλλερ

Ναταλία (Πρίγκιπας του Χόνμπουργκ) του Χάινριχ φον Κλάιστ

Ερσίλια Ντρέι (Να ντύσουμε του γυμνούς) του Λουίτζι Πιραντέλλο

Η βεντάλια της λαίδης Γουίντερμηρ του Όσκαρ Ουάιλντ[7]

Σελιμέν (Μισάνθρωπος) του Μολιέρου

Έλα Ρέντχαϊμ (Γιάννης Γαβριήλ Μπόρκμαν) του Ίψεν

Πειρασμός του Γρηγορίου Ξενόπουλου

Ιούδας του Σπύρου Μελά κ.α.

Ως Κλυταιμνήστρα στην Ηλέκτρα με σκηνοθέτη τον Δ.Ροντήρη στο Ωδείο

Ηρώδου του Αττικού (1936) και στην Επίδαυρο (1938)

Αντιγόνη του Σοφοκλή (1940-41)

Ιφιγένεια εν Ταύροις (1941)

Εκάβη του Ευριπίδη (1943-44) στο Εθνικό Θέατρο