“Της ζήσης χαρμολύπες»

Αλέξανδρος Ακριτίδης

Εκδόσεις Ινφογνώμων

Μιλώντας ως φιλόλογος, για το πόνημα που έχω στα χέρια μου, θέλω να αναφερθώ κυρίως στις αρετές του κειμένου και στη συγγραφική του δύναμη, αφήνοντας, όμως, την εκτίμηση για τη συγγραφική αξία στον αναγνώστη που θα απολαύσει τις ιστορίες μέσα στις σελίδες του.

Ανατέμνοντας προσεκτικά το λογοτέχνημα ξεκινάμε πάντα από το είδος και την υπερ-δομή του, τη γεωμετρία του: τί είναι το βιβλίο που κρατώ; Είναι 5 επιλεγμένα αφηγήματα. Και τι είναι το «αφήγημα»; Είναι αυτό που λένε στην αγγλοσαξονική story telling, δηλαδή «διηγούμαι ιστορίες»…σας «λέω ιστορίες». Εμένα προσωπικά μου έκανε εντύπωση που ο συγγραφέας χαρακτηρίζει με τόση σεμνότητα τα κείμενά του που θα μπορούσαν επάξια να χαρακτηριστούν διηγήματα και μάλιστα εφάμιλλα πολλών γνωστών διηγηματογράφων, των οποίων τις αρετές κατέχει και που θα σας μιλήσω αναλυτικότερα γι’ αυτές.

5 αφηγήματα-διηγήματα, λοιπόν, ιστορίες εν πάση περιπτώσει μέσα από τη ζωή βγαλμένες, μέσα από τη «ζήση». Η λέξη παλιομοδίτικη, αποτελεί προανάκρουσμα του ύφους και του χαρακτήρα των ιστοριών. Κρατήστε το αυτό… «Της ζήσης χαρμολύπες» το τιτλοφορεί το βιβλίο του ο Αλέξανδρος. Η χαρμολύπη δεν είναι και τόσο δόκιμη λέξη, επίσης. Ανήκει στο είδος των λέξεων που χρησιμοποιούνται σπάνια γιατί είναι και σπάνιο αυτό που εκφράζει: χαρμολύπη είναι το ανάμεικτο συναίσθημα της χαράς και της λύπης ταυτόχρονα. Είναι ό,τι θετικό βιώνεις μαζί με ένα αρνητικό φορτίο που δε σου επιτρέπει μόνο να χαρείς και σε βαραίνει. Είναι τα αντιφατικά συναισθήματα με αρνητικό πρόσημο σε μία θετική έκβαση. Και θεωρώ ότι είναι ό,τι εκφράζει καλύτερα το περιεχόμενο του βιβλίου του, γιατί δεν υπάρχει ούτε μία ιστορία που να μην αφήνει μια γλυκόπικρη επίγευση στο τελείωμά της και –ευτυχώς- χωρίς μελοδραματισμό. Έτσι, ακριβώς, δηλαδή όπως είναι η ζωή… Ως  απροσδόκητο ζεύγος του βιβλίου – πρώτο αλλά όχι και τελευταίο – είναι ο συνδυασμός αυτού του αφαιρετικού (και παρ’ όλ’ αυτά πλήρους νοήματος) τίτλου με το επαυξημένο εξώφυλλο και την εικόνα του. Σχολιάζει στο εσωτερικό του:

"Η φωτογραφία επελέγη, διότι δείχνει μια παρέα νέων της μεταπολεμικής Ελλάδας, οι οποίοι παρά τη γενική ένδεια, παρά την ορφάνια, παρά τις τόσες πληγές του πολέμου, βρήκαν το κουράγιο και σκαρφάλωσαν “περίτεχνα” πάνω σε έναν στύλο για να φωτογραφηθούν. Εκεί που γεννιέται η χαρά, πλακώνει ο πόνος κι εκεί που η λύπη βασιλεύει έρχονται αυτές οι αναπάντεχες στιγμές για να φέρουν το χαμόγελο στα χείλη. Αυτές είναι «Της ζήσης οι χαρμολύπες»…"

Η αφήγηση – πάντα σε πρώτο πρόσωπο – δεν αφήνει καμία αμφιβολία για τη διάθεση του αφηγητή – όχι αναγκαστικά του συγγραφέα - να θυμηθεί, να εξηγήσει, να περιγράψει… Οι ήρωές του, ο Θανασάκης στο «σάζι του πατέρα μου» που ζει το δράμα της προσφυγιάς αλλά ενηλικιώνεται αισίως σε καιρούς ειρήνης, η χαροκαμένη Μαρία που μέσα σε λίγες μέρες βίωσε όλη τη γκάμα των ακραίων συναισθημάτων μετά το θάνατο του άντρα της, από την ύστατη θλίψη στην απόλυτη αποστροφή και πάλι πίσω… ο Paul Στούμπος που οι προσδοκίες του διαψεύστηκαν αλλά με τον πιο γλυκό τρόπο όταν επιστρέφει στην Αμοργό για να βρει τον «θησαυρό» της γιαγιάς του…ο Σταυράκης του Σαράντη που το κινηματογραφικό του εγχείρημα παρότι φλερτάρει με την παταγώδη αποτυχία κατόρθωσε να ανατρέψει όλα τα δεδομένα και να στεφθεί από λαμπρή επιτυχία…και τέλος ο αγαθός και ευσυνείδητος Θύμιος που οι αρετές του δεν προμηνύουν το τραγικό τέλος που θα δώσει στην προσωπική του ιστορία.

Όλοι τους διέρχονται μέσα από το μονοπάτι των αντιφάσεων, των ανατροπών, των εναλλαγών του κωμικού με το τραγικό και παρά τη θλίψη, την αγωνία, τη διάψευση ή την εξαπάτηση καταλήγουν πάντα σε ανακουφιστικά συναισθήματα που λυτρώνουν την κατάλληλη στιγμή τον αναγνώστη. Ανακουφιστικό τέλος, λοιπόν, που κάπως παρακινδυνευμένα θα το παραλληλίζαμε με τη λυτρωτική κάθαρση της τραγωδίας χωρίς όμως να έχει αντίστοιχες σημειολογικές αναφορές γιατί οι ήρωες του Αλέξανδρου Ακριτίδη είναι απλοί, καθημερινοί άνθρωποι όλων των κοινωνικών, μορφωτικών, οικονομικών, ηλικιακών επιπέδων που δεν επαίρονται για να συντριβούν, ούτε ξεπερνούν τις δυνάμεις τους διαπράττοντας ύβρη. Απλώς είναι υποκείμενα της Ιστορίας. Υποκείμενα ιστορικών συγκυριών με ποικιλία: από την εποχή του Α’ παγκοσμίου πολέμου και την ποντιακή γενοκτονία μέχρι τη σύγχρονη εποχή της αστικοποίησης του ελληνικού κράτους. Τις φιγούρες, αυτές, τους ανθρώπινους τύπους τους ξέρετε. Τους έχετε γνωρίσει μέσα από τις προσλαμβάνουσες που έχετε από τον παλιό ελληνικό κινηματογράφο. Και γι αυτό όλοι τους κάποιον θα σας θυμίσουν, και τη στάση του, το χαρακτήρα του θα είναι εύκολο να τον προβλέψετε καθώς διαβάζετε τις ιστορίες τους. Και αυτό το συγκαταλέγω στις αρετές της συγγραφής του φίλου Αλέξανδρου. Δηλαδή, το κείμενό του φέρει με κάποιον τρόπο τις σκηνοθετικές οδηγίες κωδικοποιημένες ώστε εύκολα η ιστορία να γίνει θεατρικό δρώμενο: έχει δράση, έχει διαλόγους ζωντανούς, έχει κίνηση και περιγραφές χώρου που χτίζουν τη σκηνική ατμόσφαιρα και είναι εύκολο να σε βάλει στην πραγματικότητά του. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε που το διήγημά του «Ο θησαυρός» επελέγη πρόσφατα για να ανέβει στο θεατρικό σανίδι με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο στη Θεσσαλονίκη. Και δεν είναι η πρώτη φορά… στο οπισθόφυλλο του βιβλίου θα διαβάσετε ότι το διήγημά του  «Το ματωμένο βουνό», σκηνοθετήθηκε θεατρικά, ανέβηκε ως παράσταση και διακρίθηκε το 2015 σε Πανελλήνιους σχολικούς θεατρικούς αγώνες.

Δε θέλω να σας κουράσω περισσότερο, αλλά θα θεωρούσα παράλειψη το να μην αναφερθώ στον ιδεολογικό πυρήνα που εμπνέει τον συγγραφέα. Στον αξιολογικό του κώδικα υπάρχουν οι έννοιες του νόστου, της παράδοσης, της οικογένειας, της εθνικής ταυτότητας,  της προγονικής συνείδησης, της ανδρικής τιμής. Υπάρχουν οι έννοιες της διατήρησης της μνήμης (και για το προσφυγόπουλο και για τον μετανάστη της τρίτης γενεάς), των ισχυρών συγγενικών δεσμών, και του χρέους στην κοινωνία… Και οι αξίες αυτές επαναλαμβάνονται σαν μοτίβα  και νοηματοδοτούν κάθε ιστορία. Δεν μπορείς να βρεις αξία ως αναγνώστης σε ένα έργο αν δε μοιράζεσαι την ίδια πίστη για αυτές τις αξίες με τον συγγραφέα.  Και οι αξίες αυτές στο ιδεολογικό σύμπαν του Ακριτίδη είναι φτιαγμένες από παλιά υλικά, πατροπαράδοτα ελληνικά ήθη δοκιμασμένα και σφραγισμένα στην ελληνική ιδιοσυγκρασία από την ομηρική εποχή μέχρι και στο μετεμφυλιακό ελληνικό αρχέτυπο. Σπανίζουν, όμως, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και υποβαθμίζονται ως μη συμβατές  στην εποχή που όλα συγχέονται και όλα συμφύρονται, όλα συμψηφίζονται και όλα αφαλατώνονται…

Κλείνοντας θα πω ότι αυτό που κάνει την συγγραφική αυτή προσπάθεια ενδιαφέρουσα είναι η χρήση της γλώσσας που το καθιστά ευκολοδιάβαστο. Η γλώσσα του κάθε διηγήματος είναι κομμένη και ραμμένη στην εποχή της και στο περιβάλλον της. Λειτουργεί ως ένα πειστικό τεκμήριο που δίνει αληθοφάνεια και εντάσσει κάθε διήγημα στην εποχή που περιγράφει.

Θα μπορούσα να βρω κι άλλα πολλά παραδείγματα – το βιβλίο βρίθει αυτών – αλλά δεν έχει νόημα γιατί θα σας χαλάσω την αίσθηση ανακάλυψης που χαρίζει το διάβασμα της λογοτεχνίας. Θα σας ευχηθώ μονάχα να απολαύσετε αναγνωστικά την κάθε του σελίδα…

Γκουλιάμα Αλεξάνδρα, Φιλόλογος - Υπεύθυνη Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων

Δνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Έβρου