Τέχνη και ζωή, γραμμή ευθεία


Στέκεις αμίλητη εσύ, τ΄αθέλητου θανάτου θύμα
που οι κραυγές σου λύγισαν την μαύρη γη του Άδη
τον χάροντα εσάστησαν, το άδικο, το κρίμα
όταν σου πήρε την πνοή εκείνο εκεί το βράδι !

Νικηφόρος Βυζαντινός για την Ελένη Παπαδάκη. Επίγραμμα.

(Μία αναφορά στην Ελένη Παπαδάκη)

Του Πάνου Χατζηγεωργιάδη
Μουσικοσυνθέτης, Λογοτέχνης
και Δημοσιογράφος

Πάντοτε έθετα στον εαυτόν μου το βασικό δια εμέ ερώτημα ως λογοτέχνη και μουσικοσυνθέτη. Γιατί κάποιος ασχολείται με την τέχνη ; ποιό το κίνητρο της ενασχολήσεως με το Θέατρο, την μουσική, την ζωγραφική ; είναι άραγε μόνον η προσπάθεια κάλυψης των κενών που αφήνει στον άνθρωπο η κενότητα της καθημερινότητος, που τον σπρώχνει αδιόρατα στο να ασχοληθεί και να δημιουργήσει έναν κόσμο εντός του κόσμου τον οποίον θεωρούμε ως πραγματικό ;

Δια εμέ προσωπικώς το ΔΙΑΤΙ κάνει κάποιος τέχνη καθορίζει και την ποιότητα αυτής της τελευταίας. Η τέχνη η οποία έχει ως σκοπό την τέχνη και μόνον πάσχει βαθιά. Πιστεύω πάντοτε στην τέχνη την “εκ του κόσμου, δια τον κόσμον”, την τέχνη την συνοδοιπορούσα με την ζωή και την εμπνεύομενη απο αυτήν. Την τέχνη η οποία έχει πολλά να προσφέρει στην καθημερινότητα βελτιώνοντας την ποιοτικά και την τέχνη η οποία έχει να διδάξει και να διδαχθεί απο αυτήν την σκληρή ενίοτε πολλάκοις πραγματικότητα του σύγχρονου ανθρώπου. Μόνον τότε η τέχνη έχει αξία, μόνον τότε η ζωή αποκτά αξία διαμέσω της τέχνης. Μόνον μέσα σε τούτο το διαδραστικό παιχνίδι, ο άνθρωπος παλεύοντας με οτι του συμβαίνει εκτός του και εντός του, σκοτώνει τον κακό του ποταπό εαυτό και οδηγεί την ύπαρξη του είς το “ανώτερο εγώ”.

Υπό αυτό το σκεπτικό λοιπόν, τιμώ όσους καλλιτέχνες μπήκαν στον στίβο αυτό της πνευματικής μάχης και ετίμησαν και αυτοί με την σειρά τους την ιδιότητα την οποίαν υπηρέτησαν έχοντας το σωστό κίνητρο, αλλά και ωφέλησαν, όσους  ωφέλησαν πνευματικώς με τους καρπούς της τέχνης τους.

Η σημερινή μου λοιπόν αναφορά έχει να κάνει με έναν τέτοιον κατ εμέ εξαιρετικώς σημαντικό άνθρωπο, μιάν καλλιτέχνιδα του μεσοπολέμου η οποία δυστυχώς έπεσε θύμα των ιστορικοκοινωνικοπολιτκών συνθηκών και έκτοτε παραμένει μάλλον το περισσότερο λησμονημένη οχι ως ιστορικό πρόσωπο αλλά ως συνεισφορά στην τέχνη και ιδιαιτέρως στην τέχνη την οποίαν υπηρέτησε επί δεκαετίες, αυτήν την τέχνη η οποία γεννήθηκε στην πατρίδα μας ως ύψιστο μέσον έκφρασης και πνευματικού διαλόγου. Την τέχνη του Θεάτρου.

Η Ελένη Παπαδάκη έχει την τύχη να πρωτοδεί το φώς αυτού του κόσμου στις αρχές του περασμένου αιώνα στα 1903, μέσα σε ένα περιβάλλον μεγαλοαστικό λόγω της εύπορης οικογένειας της (ήταν εγγονή του καθ. Πανεπιστημίου Στυλιανού Κωνσταντινίδη) το οποίο αγαπούσε την τέχνη ως ήτο σύνηθες εκείνη την εποχή, αλλά και την καλλαισθησία. Έτσι για την Ελένη ήταν μάλλον φυσιολογικός ο δρόμος ο οποίος ακολούθησε, διότι υπήρχαν όλες οι προυποθέσεις ώστε να μπορέσει να αναπτυχθεί με τον ορθό τρόπο η αίσθηση της καλλαισθησίας εντός της.

Έχει την λαμπράν ευκαιρία, να έλθει είς επαφήν με τα καλύτερα πνευματικά ρεύματα της εποχής της και έτσι ούσα ουσιαστικά πεπαιδευμένη καλλιτεχνικώς επί της ουσίας και οχι επιδερμικά, να υπάρξει ως είς εκ των στυλοβατών της θεατρικής μας παραγωγής.

Αποφοιτά απο την Γερμανική σχολή και ολοκληρώνει τις σπουδές της στην Φιλολογία αλλά παράλληλα σπουδάζει πιάνο και φωνητικά στο Ελληνκόν Ωδείον Αθηνών. Στο θέατρο θα εμφανιστεί δεκαεπταετής είς τα 1920, απο την σκηνή του Σπύρου Μελά στην παράσταση “Έξι πρόσωπα, ζητούν συγγραφέα” του Λουίτζι Πιραντέλλο. Η πρώτη της αυτή εμφάνιση θα φανερώσει το πηγαίο ταλέντο της στους κριτικούς και στο κοινό και έτσι θα ακολουθήσουν σειρά απο παραστάσεις που έγραψαν ιστορία στην πορεία του νεοελληνικού μας θεάτρου.

Το 1926 βρίσκει την Ελένη Παπαδάκη να συμμετάσχει στον “Θιάσο των Νέων” σε σειρά μεγάλων έργων ως πρωταγωνίστρια με συγγραφείς απο τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ ως τον Κωστή Παλαμά. Αργότερα θα συνεργαστεί με όλα τα μεγάλα ονόματα της εποχής όπως την Κυβέλη, την Κοτοπούλη, τον Αιμίλιο Βέακη, τον Νίκο Δενδράμη κ.α.  Φυσικά απο το 1932 συμμετάσχει σε εξαιρετικές παραστάσεις και πάλι ως πρωταγωνίστρια απο το τότε νεοιδρυθέν Εθνικό Θέατρο το οποίον γεννιέται στα 1932 στην σημερινή του μορφή.

Το 1939, τιμάται εξαιρετικώς απο τον Βασιλέα για την εικοσαετή σχεδόν προσφορά της στην τέχνη του Θεάτρου. Τελευταία μεγάλη της παράσταση στο Θέατρο και η προτελευταία της ζωής της (η τελευταία θα παίζονταν κατά την διάρκεια των Δεκεμβριανών όπού και εκτελείται λίγους μήνες αργότερα στην σκληρή σκηνή της πραγματικότητας), είναι ως μητέρα των τρωάδων Εκάβη.

Η Ελένη Παπαδάκη έχει άδοξο τέλος. Εκτελείται μέσα στην θύελλα των Δεκεμβριανών, την αιματηρή εκείνη εποχή προεόρτιο ενός τρομερά απεχθούς εμφυλίου πολέμου, που βύθισε την πατρίδα μας στο σκοτάδι για ακόμη τέσσερα χρόνια πέραν του δευτέρου μεγάλου πολέμου, την ώρα που οι άλλες χώρες βρίσκονταν στην διαδικασία της επούλωσης των τραυμάτων τους. Σήμερα παραμένει μιά μεγάλη ντίβα της ιστορίας του νεοελληνικού Θεάτρου, μη έχοντας όμως  δικαιωθεί και αποκατασταθεί αναφορικά με την προσφορά της στην τέχνη για την μεγάλη νεοελληνική κοινωνία. Καλύτερα ως σημειώνω κάπου να μην σε θυμούνται καθόλου, παρά το να σε θυμούνται για λάθος λόγο. Και ο νοών νοείτω.

Πάντως ένα είναι το μόνον σίγουρο. Πως η τέχνη και η ζωή της, υπήρξε μιά ευθεία γραμμή. Μία γραμμή ήθους. Διότι είναι άλλο ο ηθοποιός και
άλλο ο ΉΘΟΣ ΠΟΙΩΝ.

Επιλεκτική Εργογραφία

Δυσδαιμόνα (Οθέλλος)
Ρεγγάνη (Βασιλιάς Ληρ του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ)
Πόρτσια (Έμπορος της Βενετίας)
Βασίλισσα Ελισάβετ (Δον Κάρλος) του Σίλλερ
Ναταλία (Πρίγκιπας του Χόνμπουργκ) του Χάινριχ φον Κλάιστ
Ερσίλια Ντρέι (Να ντύσουμε του γυμνούς) του Λουίτζι Πιραντέλλο
Η βεντάλια της λαίδης Γουίντερμηρ του Όσκαρ Ουάιλντ[7]
Σελιμέν (Μισάνθρωπος) του Μολιέρου
Έλα Ρέντχαϊμ (Γιάννης Γαβριήλ Μπόρκμαν) του Ίψεν
Πειρασμός του Γρηγορίου Ξενόπουλου
Ιούδας του Σπύρου Μελά κ.α.

Επί του αρχαίου δραματολογίου οι ρόλοι

Ως Κλυταιμνήστρα στην Ηλέκτρα με σκηνοθέτη τον Δ.Ροντήρη στο Ωδείο
Ηρώδου του Αττικού (1936) και στην Επίδαυρο (1938)
Αντιγόνη του Σοφοκλή (1940-41)
Ιφιγένεια εν Ταύροις (1941)
Εκάβη του Ευριπίδη (1943-44) στο Εθνικό Θέατρο