ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ 

ΚΩΣΤΑΣ ΑΡΚΟΥΔΕΑΣ 

Της Μαρίας Ζαβιανέλη

Πειθαρχώ μόνο στην έμπνευση... 

Πότε άρχισε το ταξίδι της λογοτεχνικής σας πορείας;

Ξεκίνησε την άνοιξη του 1986, όταν με δικά μου έξοδα εξέδωσα τη συλλογή διηγημάτων «Άσ’ τον Μπομπ Μάρλεϋ να περιμένει». Κυκλοφόρησε σε 600 μόλις αντίτυπα, τα οποία εξαντλήθηκαν σχεδόν αμέσως, γεγονός που μου έδωσε το κουράγιο να συνεχίσω. Αυτό που έχω διασώσει από εκείνη τη μακρινή και κάπως ρομαντική εποχή, είναι μια κριτική του Κώστα Σταματίου στο Βήμα: «Υπερρεαλιστικό αφήγημα από φαινομενικά ασύνδετα μεταξύ τους πεζά, τα οποία όμως δεν είναι τόσο ετερόκλητα. Η σπονδυλωτή μορφή του έργου κρύβει αναφορές στον Thomas Pynchon, Hunter S. Thompson και Χρήστο Βακαλόπουλο. Γραμμένο σε τρέχουσα διάλεκτο με αναφορές σε τρέχοντα σύμβολα, όπως ο Μπομπ Μάρλεϋ». 

Αγαπημένος συγγραφέας; Και γιατί τον ξεχωρίζετε;

Όντας πολυσυλλεκτικός, αποφεύγω τις προσκολλήσεις σε πρόσωπα και λογοτεχνικά ρεύματα. Δεν μπορώ, ωστόσο, να μην επισημάνω ένα  βιβλίο που μου έκανε βαθιά εντύπωση, ίσως γιατί συνδυαζόταν με τον αέρα ελευθερίας που έπνεε τότε στη ζωή μου: «Στο δρόμο» του Τζακ Κέρουακ. Υπήρξε για μένα σύμβολο ανεξαρτησίας και προσωπικής χειραφέτησης. Το διάβασα στα 18 μου, έχοντας μόλις τελειώσει το εξατάξιο Γυμνάσιο, το νυν Λύκειο. Το πρώτο που έκανα ήταν να φορτωθώ στον ώμο ένα σακίδιο, να πάρω υπό μάλης το σλίπινγκ μπαγκ, και να φύγω για μια ατέλειωτη περιπλάνηση στα ελληνικά νησιά, τα οποία διατηρούσαν τότε κάμποση από την αγνότητα που δεν έχουν σήμερα. Ήταν μια εποχή αυτό-ανακάλυψης και αυτό-προσδιορισμού. Όταν επέστρεψα στο σπίτι μου, στο τέλος του καλοκαιριού, ήμουν άλλος άνθρωπος. Είχα ήδη αποφασίσει ότι αυτό που με ενδιέφερε περισσότερο απ’ όλα ήταν να γράφω. 

Θα ’θελα μερικές σκέψεις σας για τα βιβλία σας.

Η κίνηση προς τα εμπρός, η αλλαγή, η διερεύνηση, είναι νομίζω στοιχεία που ανήκουν στη βαθύτερη φύση του ανθρώπου. Αντίθετα, με τρομάζουν η στατικότητα και η επανάληψη. Έχω ακόμα δρόμο μπροστά μου, με αρκετά ακόμα – ελπίζω – βιβλία, μα φιλοδοξώ η βιβλιογραφία μου να είναι κάπως έτσι: «Το τραγούδι των τροπικών», μυθιστόρημα με εγκιβωτισμένα διηγήματα – «Τα κατά Αιγαίον πάθη», υπαρξιακό θρίλερ – «Και πρόσεχε να μην πετρώσεις», θεατρικός μονόλογος – «Ποτέ τον ίδιο δρόμο», φιλοσοφικό μυθιστόρημα δρόμου – «Ο Μεγαλέξανδρος και η σκιά του», ιστορικό μυθιστόρημα – «Ο αριθμός του Θεού», επιστημονική φαντασία – «Τα σιγκλάκια Ι & ΙΙ», μικρές ιστορίες – «Η πολύχρωμη σβούρα», παραμύθι – «Παράφορο πάθος», ερωτική ιστορία. Ίσως τον επόμενο χρόνο κυκλοφορήσει η επιστολική νουβέλα «Και τώρα δεν είναι αργά», βασισμένη στο μυθιστόρημα μου «Ο πειρατής». Είμαι από τους συγγραφείς που επεξεργάζονται το παλαιότερο υλικό τους, ούτως ώστε να πάρει την τελική του μορφή. 

Υπάρχει κάποιος ήρωας ή ηρωίδα στα βιβλία σας που κάπως τον ξεχωρίζετε ή του έχετε αδυναμία;

Ο Ιάκωβος Δόξας από «Το τραγούδι των τροπικών» και μεταγενέστερα ο Γιώργος Ρώμας από «Τα κατά Αιγαίον πάθη» αποτελούν προσφιλή σε μένα alter ego, καθώς συμπυκνώνουν πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία και παράλληλα συμβολίζουν το πνεύμα μιας ολόκληρης εποχής – ο πρώτος, της δεκαετίας του ’80 και ο δεύτερος, της δεκαετίας του ’90. Ο προσεκτικός μελετητής θα διακρίνει παρόμοια ίχνη και στον χαρακτήρα του Πέτρου, από το πρόσφατο «Παράφορο πάθος». Εντούτοις, υπάρχουν αρκετοί δευτερεύοντες χαρακτήρες που αγαπώ, όπως για παράδειγμα ο Ασπρογένης από «Τα κατά Αιγαίον πάθη» ή ο Ραλφ Άντερχιλ από το «Ο αριθμός του Θεού». 

Μια και μιλήσατε γι’ αυτό, διάβασα το τελευταίο βιβλίο σας «Παράφορο πάθος». Με ενθουσίασε. Δεν ήθελα να τελειώσει. Θα ’θελα μερικές σκέψεις σας για το πόνημά σας.

Το μυθιστόρημα έχει σκοπό να καταδείξει πως οι ανθρώπινες σχέσεις είναι ένα σφιχτό πλέγμα ψευδαισθήσεων, παρεξηγήσεων και υποκριτικών συμπεριφορών. Ένας άντρας και μια γυναίκα φτάνουν κοντά στο να επανακαθορίσουν τη διαλυμένη σχέση τους και να προσεγγίσουν την ευτυχία. Ο λόγος που δεν το κάνουν μοιάζει τυχαίος. Πρόκειται για μια σωρεία συμπτώσεων και εμμονών, που κρύβουν ωστόσο το αληθινό σκέλος της αποτυχίας τους, το οποίο δεν είναι άλλο από τη στρεβλή εικόνα που έχει σχηματίσει ο ένας για τον άλλο. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη πλάνη από την ερωτική. 

Ποιο είναι το πιο θετικό στοιχείο του χαρακτήρα σας που βοήθησε στο γράψιμο κ ποιο το πιο ανασταλτικό;

Ωραία ερώτηση. Αν αναγνωρίζω ένα θετικό στοιχείο στο χαρακτήρα μου, όσον αφορά το γράψιμο, είναι αυτό της συνθετικής ικανότητας. Φαινομενικά άσχετες ιδέες, σημειώσεις, και σκέψεις ακολουθούν ένα βαθύτερο σχέδιο, αόρατο ακόμη κι σε μένα αρχικά, για να ενταχθούν στο τελικό κείμενο εμπλουτίζοντάς το και προσδίδοντάς του μια διαφορετική χροιά. Ανασταλτικό στοιχείο θεωρώ την τεμπελιά, την οκνηρία που με διακρίνει ώρες-ώρες και με κρατάει μακριά από τη γραφή. Θαυμάζω τους συγγραφείς που με σιδερένια θέληση και πειθαρχία κατορθώνουν να απομονώνονται και να γράφουν καθημερινά για πολλές ώρες. Προσωπικά, πειθαρχώ μόνο στην έμπνευση. 

Αναμφισβήτητα το ταλέντο και η σκληρή εργασία αποφέρουν ένα πολύ καλό  αποτέλεσμα στην τέχνη. Οι δημόσιες σχέσεις πόσο βοηθούν;

Οι δημόσιες σχέσεις βοηθούν κάποιον να αποκτήσει μια πρόσκαιρη αναγνωρισιμότητα, τίποτα περισσότερο. Η επικαιρότητα θα αναδιπλωθεί και ο κόσμος θα στρέψει αλλού την προσοχή του. Εντούτοις, στο σημείο αυτό πρέπει να κάνουμε έναν διαχωρισμό. Στην πολυδαίδαλη εποχή μας, ο δημιουργός οφείλει να υποστηρίξει το έργο του, να προβάλει τις ιδέες του και να έρθει σε επαφή με το κοινό του, αποκομίζοντας εμπειρίες που θα τον βοηθήσουν στη συνέχεια. Η εικόνα του καλλιτέχνη που ζούσε αποκλεισμένος στο χρυσελεφάντινο πύργο του και ατένιζε τα γήινα πεπραγμένα με την υπεροψία του παντογνώστη είναι ένας μύθος που ανήκει στο παρελθόν. Ο σημερινός δημιουργός οφείλει να είναι μέσα στον κόσμο και να συγχρωτίζεται μαζί του. Δεν γίνεται αλλιώς. Ζω κι εργάζομαι στο κέντρο μιας πόλης ρημαγμένης από κάθε άποψη, μα τα ερεθίσματα που λαμβάνω καθημερινά είναι τόσο πολλά και τέτοιας έντασης, που και να ήθελα, δε θα μπορούσα να μείνω αδιάφορος. 

Πόσο  σπουδαίος είναι ο τίτλος ενός βιβλίου; Μπορεί να επηρεάσει τον πελάτη ενός βιβλιοπωλείου;

Ο τίτλος είναι συχνά το άλφα και το ωμέγα, αφού καλείσαι να συμπυκνώσεις σε μία, δύο, τρεις, τέσσερις λέξεις το νόημα ενός βιβλίου 500 σελίδων. Από την άλλη, όμως, ένα πραγματικά καλό βιβλίο δεν έχει την ανάγκη ενός σπουδαίου τίτλου. «Το κουτσό» του Χούλιο Κορτάσαρ είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Αρκεί ο τίτλος αυτός να μην είναι παραπλανητικός, κρυμμένος πίσω από το συμβολισμό που δίνει ποιητική αδεία ο δημιουργός του. Και για να απαντήσω στο δεύτερο ερώτημά σας, αν δηλαδή ο επισκέπτης ενός βιβλιοπωλείου επηρεάζεται ή όχι από τον τίτλο, έχω να πω ότι ο σύγχρονος αναγνώστης πρέπει να οργανώσει τις άμυνές του απέναντι στις πονηριές του εκδοτικού μάρκετινγκ. Πρέπει να είναι κανείς πολύ αφελής για να αγοράσει ένα βιβλίο από τον τίτλο ή από το εξώφυλλό του. Αν του αρέσουν αυτά, ας μετρήσουν δευτερευόντως στην τελική του απόφαση. Εκείνα που κατά τη γνώμη μου παίζουν σημαντικό ρόλο είναι όσα έχει ακούσει – η από στόμα σε στόμα φήμη –, και ακόμα όσα θα διαβάσει στο οπισθόφυλλο ή σε κάποια τυχαία σελίδα του βιβλίου που θα ανοίξει. 

Ποιες άλλες μορφές τέχνης -πέρα από την λογοτεχνία -σας συγκινούν;

Αν απαντήσω «όλες» θα φανώ υπερβολικός; Ακόμα και τέχνες που δεν με συγκινούσαν παλαιότερα, όπως το θέατρο, παίρνουν τώρα το αίμα τους πίσω. Η μουσική και η ζωγραφική παραμένουν στην πρώτη σειρά των ενδιαφερόντων μου, ενώ εσχάτως με απασχολεί ιδιαίτερα η ασπρόμαυρη φωτογραφία. Είναι φυσικό να μεταβάλλονται οι προτιμήσεις μας με το πέρασμα του χρόνου. Στα δέκα πέντε μου άκουγα χέβι μέταλ, στα τριάντα πέντε μου έθνικ και στα πενήντα πέντε μου κλασική μουσική και άμπιεντ. Δεν ξέρω αν είναι δείγμα ισορροπίας αυτό, πάντως σε όλη μου τη ζωή απέφευγα τις εμμονιακές προσκολλήσεις σε κάτι. Όταν έβλεπα ότι δενόμουν υπερβολικά με κάτι, είχα την τάση να αποκοπώ από αυτό και να αναζητήσω κάτι νέο. 

Μια ευχή για την τέχνη, γενικότερα, για τη λογοτεχνία πιο συγκεκριμένα.

Να αυτό-συντηρείται και να ανανεώνεται. Παρότι τα βιβλία που γράφονται στις μέρες μας είναι μικρότερης πνοής σε σχέση με το παρελθόν, εντούτοις εξακολουθούν να γράφονται καλά βιβλία, που ελκύουν το ενδιαφέρον του απαιτητικού αναγνώστη. Απλώς, κατά τη γνώμη μου, θα πρέπει να υπάρξει μια σαφέστερη διάκριση, όπως γίνεται στη Βρετανία και την Αμερική, ανάμεσα στα βιβλία που ανήκουν στη λογοτεχνία και σε εκείνα που ανήκουν στην παραλογοτεχνία. Το υπογραμμίζω αυτό, γιατί όπου βρεθείς και όπου σταθείς στις μέρες μας βλέπεις σωρούς βιβλίων αισθηματικού περιεχομένου που καταπλακώνουν με τον όγκο τους τα ποιοτικά βιβλία.

Που σας οδηγεί αυτές τις μέρες η πένα σας. Ετοιμάζετε κάτι;

Μένω πιστός στην πρόθεσή μου να εξερευνώ σε κάθε νέο βιβλίο μου και διαφορετική λογοτεχνική περιοχή. Το βιβλίο που έχω ξεκινήσει να γράφω ανήκει στην κατηγορία του χρονικού, κάτι που προϋποθέτει εκτεταμένη και, όπως διαπιστώνω, κοπιώδη έρευνα. Ήδη συγκεντρώνω τα πρώτα στοιχεία για μια συγκεκριμένη περίοδο της ζωής του Νίκου Καζαντζάκη. Δεν μπορώ να σας πω περισσότερα, καθώς η έρευνα βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο. 

Βιογραφικό

Ο Κώστας Αρκουδέας γεννήθηκε το 1958 στην Αθήνα. Έκανε σύντομες καλοκαιρινές δουλειές στα νησιά και πιο μόνιμες αθηναϊκές. Μετά την επιστροφή του από την Σαντορίνη, όπου έμεινε τέσσερα χρόνια, εργάστηκε στο υπουργείο Πολιτισμού, ενώ παράλληλα ήταν σύμβουλος σε εκπομπή βιβλίου στην κρατική τηλεόραση. Δημοσίευσε για πρώτη φορά το 1986 τη συλλογή διηγημάτων Άσ’ τον Μπομπ Μάρλεϋ να περιμένει. Ακολούθησαν τα μυθιστορήματα Η πόλη με τα χίλια πρόσωπα (Οδυσσέας, 1987), Το τραγούδι των τροπικών (Οδυσσέας, 1988), Το παλιό δέρμα του φιδιού (Κέδρος, 1992), Τα κατά Αιγαίον πάθη (Κέδρος, 1994), Ποτέ τον ίδιο δρόμο (Κέδρος, 1999), Ο πειρατής (Κέδρος, 2003), Ο Μεγαλέξανδρος και η σκιά του (Καστανιώτης, 2004), Ο αριθμός του Θεού (Καστανιώτης, 2008). Ακόμα, έχει εκδώσει τις νουβέλες Και πρόσεχε να μην πετρώσεις (Λιβάνης, 1996), Αναζητώντας την ιδανική γυναίκα (Ελληνικά Γράμματα, 2002), τη συλλογή διηγημάτων Όλες οι μέρες Κυριακή (Κέδρος, 2000), την ανθολογία μικρών κειμένων Τα σιγκλάκια (Απόπειρα, 2010) και το παραμύθι Η πολύχρωμη σβούρα (Άγκυρα, 2013). Εξακολουθεί να εργάζεται στο υπουργείο Πολιτισμού και είναι μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Συγγραφέων.