Ξεφύλλισα δυο φορές την ποιητική συλλογή της Άρτεμις Βαζιργιαντζίκη με τίτλο «Νεκρές Θάλασσες» περισσότερο για να κατανοήσω πλήρως τον προσδιορισμό "νεκρές" παρά την καθαυτό "θάλασσα" που καταβρέχει κάθε σπιθαμή αυτού του βιβλίου. Πώς γίνεται ένας άνθρωπος να αγαπάει τόσο πολύ τη θάλασσα και από την άλλη να τη χρησιμοποιεί ως εκφραστικό μέσο για να παραθέσει τους προβληματισμούς του; Η απάντηση κρύβεται στις ίδιες τις λέξεις. Και για να χρησιμοποιήσουμε κι εμείς ανάλογη ορολογία, ως ποιήτρια η Άρτεμις, χρησιμοποιώντας το αισθητήριο σόναρ της, βλέπει λίγο βαθύτερα όλα εκείνα που μοιάζουν για πολλούς ρηχά ή επιφανειακά.
Θα σας εξηγήσω ευθύς τι εννοώ. Για την ποιήτρια η θάλασσα και οι αμμουδιές της είναι ένας πιθανός τόπος όπου μπορεί να γεννηθεί ή να σβήσει ένας έρωτας. Είναι το μέρος που συχνά από εγκληματικές ανθρώπινες αμέλειες χάνονται συνάνθρωποί μας. Είναι η κύρια μεταναστευτική δίοδος για την είσοδο στην Ευρώπη (επίπλαστη γη της επαγγελίας) αμέτρητων κατατρεγμένων ανθρώπων. Κι εφόσον αναφερόμαστε στη δική μας Μεσογειακή θάλασσα, αυτή δεν διαχωρίζει την ευημερία του Δυτικού κόσμου από τη φτώχια του Αφρικανικού;
Πέρα από τη θάλασσα
στη μεριά του Τρίτου κόσμου
είδαμε το Βρέφος
να σκαλίζει τη γη με τα χέρια τού
δε βρήκε τίποτα
τότε τα δάχτυλα του
άρχισαν να μακραίνουν
έφτασαν στον ουρανό
κι άδραξαν τα σύννεφα.
Σ’ αυτή τη δεύτερη ανάγνωση ωστόσο έκανα και μια άλλη διαπίστωση. Σχεδόν ισομερώς με τη θάλασσα η Άρτεμις έντεχνα χρησιμοποιεί στοιχεία όπως ο ουρανός, τα αστέρια, οι μετεωρίτες, ο ήλιος ή το σύμπαν γενικότερα. Κι αν η θάλασσα αποτελεί τον χειροπιαστό σταθερό συντελεστή ενός ποιητικού δημιουργού τότε όλη αυτή η "ουράνια" διάσταση δηλώνει κάτι το ονειρικό, το άγνωστο, το ζωοποιό, που αγκαλιάζει τις ελπίδες του κόσμου. Ναι εκεί ψηλά, στην άγνωστη πραγματικότητα, πολλές φορές εναποθέτει τις ελπίδες του ο ερωτευμένος, ο φτωχός, ο φυλακισμένος, ο μοναχικός, ο άνθρωπος που ακόμα ονειρεύεται…
Καράβι το σώμα μας
αρμενίζει στη θάλασσα του μυαλού
ενώ η ψυχή μας
δουλεύει αγόγγυστα
στα ναυπηγεία
του σύμπαντος.
Ένα άλλο στοιχείο που δεσπόζει στην ποιητική συλλογή είναι η άρρηκτη σύνδεση της θάλασσας με την ελληνική μυθολογία. Μόνο που κάθε αναφορά σ’ αυτήν είναι μία έμμεση μομφή για τη σημερινή κοινωνία.
ΚΙΡΚΗ 1
Γλυκιά βασίλισσα! Το ξέρουμε πως είμαστε γουρούνια.
Μάγεψε μας και κάνε μας ανθρώπους!
Πράγματι η Άρτεμις μέσω της ποίησής της επιδιώκει να καταδείξει όλα τα αρνητικά που χαρακτηρίζουν σήμερα την ανθρώπινη ύπαρξη. Απληστία, αλληλοσπαραγμός, κατάπτωση, ανούσιοι στόχοι, άγνοια του πόσο εφήμεροι είμαστε….
Είμαστε όλοι
μετανάστες
σ' αυτή τη γη.
Μερικούς
τους ξέβρασε η θάλασσα
σε χρυσαφένια αμμουδιά
κι ο ήλιος
ξασπρίζει τα κόκαλά τους
με δέος.
Θα κλείσω αυτόν τον σχολιασμό με ένα ποίημα αρκετά επίκαιρο στις μέρες μας. Το πολιτικό μήνυμα είναι σαφέστατο και έχει να κάνει στο πρώτο του μισό με αυτούς που αγωνίζονται κατά μέτωπο και πέφτουν ηρωικά, όπως ο αδερφός του Αισχύλου Κυναίγειρος. Στο δεύτερο μισό ωστόσο, η ποιήτρια θίγει όλους όσους έπεσαν χωρίς να καταφέρουν ν’ αντιδράσουν, ίσως αποσβολωμένοι από τα τόσα ψέματα που κάποιοι γέμισαν το μυαλό τους… Οι συσχετισμοί είναι απολύτως εύστοχοι στις μέρες που διανύουμε.
ΚΥΝΑΙΓΕΙΡΟΣ
Όταν αρπάχτηκες
στο εχθρικό καράβι
άρχισαν από τα χέρια
κι έκοψαν τελευταίο
το κεφάλι σου
Εμάς, μας έκοψαν το κεφάλι πρώτο
για να μη γνωρίσουμε
ούτε για μια στιγμή
από πού ήρθε το καράβι
ποιος το κυβερνάει
και ποια η ρότα του.
Υπάρχει όμως κι ένα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο στο παραπάνω ποίημα. Διακρίνεται η τριών χιλιάδων αδιάκοπη ελληνική ποιητική παραγωγή, η οποία καυτηριάζει καταστάσεις που θαρρείς δεν αλλάζουν ποτέ σ’ αυτόν τον τόπο….
Διαβάζουμε σχετικά ένα ποίημα του Αλκαίου, περίπου από το 600 π.Χ., όπου το καράβι και οι επιβάτες που αναφέρονται έχουν συσχετιστεί με το ίδιο το κράτος και τον λαό του που θαλασσοδέρνεται ακυβέρνητος…
Τι ανέμων ταραχή είν' αυτή δε νιώθω
κυλάει το κύμα δώθε, κείθε, ολούθε,
κι εμάς, στη μέση, με το μαύρο πλοίο
μακριά μας σέρνει
τ' αγριοκαίρι βαριά μας πολεμάει,
μες στης σεντίνας τα νερά είν' η βάση
του καταρτιού, και το πανί, σκισμένο,
κουρέλι είν' όλο-
τα σκοινιά έχουν λασκάρει...
(μτφρ. Θρ. Σταύρου)
Αλέξανδρος Ακριτίδης