Ηarriet Ann Jacobs

«Αναγνώστη, μίσησες ποτέ; (το αφήγηµα µιας σκλάβας)» 

Πρότυπες Εκδόσεις Πηγή

Αρχίζω αυτόν τον σχολιασμό δηλώνοντας ότι θεωρώ ιδιαίτερα τυχερό τον εαυτό μου που μου δόθηκε η ευκαιρία να διαβάσω αυτό το βιβλίο. Γιατί πέρα από την καθ’αυτό αυτοβιογραφία μιας ταλαιπωρημένης γυναίκας, αποτελεί και μια σημαντική πηγή γνώσης και πληροφόρησης για τις μετέπειτα γενιές. 

Το παγκόσμιο best seller της  Ηarriet Ann Jacobs «Αναγνώστη, μίσησες ποτέ; (το αφήγηµα µιας σκλάβας)» πρωτοκυκλοφόρησε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1861 με τον τίτλο “Incidents in the Life of a Slave Girl” (Αποσπάσματα από τη ζωή μιας νεαρής σκλάβας). Αρκετά πρόωρα για τα εκεί κοινωνικά δεδομένα, αν λάβουμε υπόψη ότι φαινόμενα ρατσισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες υπήρχαν ως και τις τελευταίες δεκαετίες. 

Ο χρόνος έκδοσης του βιβλίου ωστόσο, μόνο τυχαίος δεν μπορεί να θεωρηθεί. Το 1861 ξεκινούσε ο αιματηρός εμφύλιος πόλεμος μεταξύ της Ένωσης των Βορείων και της Συνομοσπονδίας των Νοτίων. Ένας πόλεμος που έβαλε τα πρώτα λιθαράκια στην κατάργηση της δουλείας. Μια διαμάχη που οδήγησε σταδιακά στον τερματισμό των απάνθρωπων συνθηκών, μέσα στις οποίες ζούσαν οι έγχρωμοι εργάτες του Νότου, αλλά και στην απελευθέρωσή τους από το καθεστώς ανθρώπινης ιδιοκτησίας, που διατηρούσαν οι λευκοί ευγενείς κτηματίες. Φυσικά όλα αυτά δεν έγιναν εύκολα. Χρειάστηκαν σκληροί αγώνες και εκατόμβες νεκρών για να αλλάξει ριζικά η πολυπολιτισμική κοινωνία της «γης της επαγγελίας». Χρειάστηκε ως και ο καινοτόμος Πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολ να δολοφονηθεί άγρια το 1865, τη στιγμή που παρακολουθούσε μια θεατρική παράσταση, από έναν φανατισμένο οπαδό της «Νότιας» κουλτούρας, ο οποίος θεωρούσε αδιανόητη την απελευθέρωση των σκλάβων. 

Συνεπώς, για να κατανοήσει κάποιος την πορεία ζωής της ηρωίδας Λίντα, πρέπει να την δει μέσα από τα ιστορικά δεδομένα της περιόδου που περιγράφει, από το 1813 ως περίπου το 1850, όταν επήλθε και η οριστική απελευθέρωσή της. 

Η Λίντα, γεννημένη σκλάβα σε μια πόλη της Βόρειας Καρολίνας, χάνει γρήγορα τους γονείς της και περνά σε νέους ιδιοκτήτες. Το μεγάλωμά της, οι εμπειρίες της, τα όσα είδε ή βίωσε ξεπερνούν τη φαντασία. Ξυλοδαρμοί, μαστιγώματα, εξαντλητική εργασία, ατιμώρητες δολοφονίες, σωματικοί και ψυχικοί βιασμοί. Ο ιδιόκτητης της γίνεται και ο χρόνιος διώκτης της, καθώς εκείνη καταφέρνει εντέχνως να αποφεύγει τις “άρρωστες” επιδιώξεις του. Μόνο αποκούμπι στη ζωή της, μια γιαγιά ηρωίδα που την προστατεύει όσο μπορεί και την βοηθά απεριόριστα, όταν εκείνη αποφασίζει με περισσό θάρρος να δραπετεύσει. Σημείο σταθμός στη ζωή της, η επταετή κρυφή διαμονή της  σε μια στενή σοφίτα, μέσα σε δύσκολες καιρικές συνθήκες. Η Λίντα και τα παιδιά της καταφέρνουν να ξεφύγουν στον πιο προοδευτικό Βορρά, όμως κι εκεί το παρελθόν τούς κυνηγά ανελέητα… 

Αν και ο βασικός σκοπός της Ηarriet Ann Jacobs ήταν να αφυπνίσει και να ξεσηκώσει τις προοδευτικές κοινωνίες της Βόρειας Αμερικής κατά της σκλαβιάς, το βιβλίο της έχει πολύ μεγαλύτερη αξία. Καθώς αποτελεί ένα υλικό που τροφοδοτεί επαρκώς μελέτες της Λαογραφίας, της Ιστορίας, της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας. 

Στοιχεία που προκαλούν εντύπωση στον σημερινό αναγνώστη είναι η απαγόρευση της μόρφωσης (για ευνόητους λόγους), η προπαγάνδα που γινόταν προς τον Βορρά για την “καλή” ζωή των σκλάβων, ο θεσμός του δουλεμπόρου ως κανονικό επάγγελμα αλλά και η “απαράδεκτη” στάση των εκπροσωπών της Χριστιανικής Θρησκείας. Αξιοσημείωτες οι καταγραφές των εθίμων του γάμου, της κηδείας, των Χριστουγεννιάτικων δρώμενων, όπως η εξαιρετική αναφορά στις ομάδες Johnkanaus. 

Η συγγραφέας-ηρωίδα, σε όλο της το βιβλίο, φαίνεται να είναι “δεσμευμένη” από δυο συνισταμένες. Η πρώτη είναι η τεράστια αντίφαση των διδαγμάτων του Χριστιανισμού, με την εφαρμογή τους από τους στυγερούς εκμεταλλευτές της ανθρώπινης φύσης. Η δεύτερη είναι η δουλεία ως έννοια. Ως το τέλος, αρνείται να αποδεχτεί ότι κάποιοι την θεωρούν προϊόν συναλλαγής κι ότι πρέπει να πληρώσει για την ελευθερία της. Βέβαια, πάντα το νόμισμα έχει δύο όψεις κι εκείνη δεν το παραβλέπει. Πολλές φορές συνάντησε στο δρόμο της αξιολογότατους λευκούς  ανθρώπους, από τους οποίους κάποιες κρίσιμες στιγμές έλαβε σημαντική βοήθεια. Αντιθέτως, υπήρχαν και αρκετοί έγχρωμοι που η δουλοπρεπής συμπεριφορά τους και ο διεφθαρμένος χαρακτήρας τους ήταν στοιχεία αχαρακτήριστα… 

Συνοψίζοντας, αν και αυτό το βιβλίο δεν θεωρείται λογοτεχνικό, αν και ο λόγος του εκφράζει την αγνότητα και την αθωότητα μιας πονεμένης ψυχής, εντούτοις, διαθέτει τεράστια δύναμη και ενέργεια. Καθηλώνει τον αναγνώστη και τον προβληματίζει. Αποτελεί κατά τη γνώμη μου μια σπουδαία αναγνωστική εμπειρία…

Αλέξανδρος Ακριτίδης, Συγγραφέας

Σελίδα του βιβλίου: http://www.pigi.gr/?product=anagnosti-misises-pote