«Δύο χειμώνες κι ούτε ένα καλοκαίρι»

Μιχάλης Κατσιμπάρδης

Άνεμος Εκδοτική

Την τελευταία διετία, κατά μία περίεργη συγκυρία, έπεσαν στα χέρια μου αρκετά βιβλία που αφορούσαν τον 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Και τα περισσότερα εξ αυτών ήταν αυτοβιογραφίες ή μεταφορά πραγματικών γεγονότων από τρίτους, συνήθως από συγγενείς ανθρώπων που επέζησαν από τη θύελλα του πολέμου. 

Ο φιλόλογος Μιχάλης Κατσιμπάρδης υπογράφει λοιπόν άλλο ένα υπέροχο βιβλίο, που περιγράφει τις οδυνηρές περιπέτειες του πατέρα του, όντας κρατούμενος των Γερμανών σε Στρατόπεδο Συγκεντρώσεως. «Δύο χειμώνες κι ούτε ένα καλοκαίρι» είναι ο πολύ ιδιαίτερος τίτλος του και κυκλοφόρησε πρόσφατα από την Άνεμος Εκδοτική. Όμως, πριν παραθέσω τις εντυπώσεις μου από τα όσα διάβασα, θέλω να προσθέσω ότι είμαι βέβαιος πως η συγκεκριμένη εργασία θα αποτελούσε σκοπό ζωής και ιερή υποχρέωση για τον συγγραφέα, προκειμένου να μην χαθούν στα αζήτητα όλα όσα βίωσε ο πατέρας του. Κατανοώ λοιπόν απόλυτα την αγωνία του και τον συγχαίρω, γιατί παραδίδει στις νέες γενιές ένα ντοκουμέντο, το οποίο αφορά την ευρύτερη ιστορία της χώρας μας. 

Ο ήρωας του βιβλίου, με την άφιξη των Γερμανών στην Ελλάδα, αναπτύσσει έντονη αντιστασιακή δράση, παρά το νεαρό της ηλικίας του. Συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς και έπειτα από μια περίοδο κράτησής του σε εγχώρια στρατόπεδα, οδηγείται στη Γερμανία, σε ένα στρατόπεδο εργασίας, στην πόλη Μπίμπλιτς, που βρίσκεται κοντά στο γνωστό Μάνχαϊμ. Εκεί αντιμετωπίζει με σθένος και υπομονή τις απάνθρωπες συνθήκες, την κτηνώδη συμπεριφορά των δεσμοφυλάκων, τη σωματική και ψυχική βία, που χαράζουν βαθιά τον άνθρωπο και τον σημαδεύουν εσαεί. Κι έπειτα ακολουθεί ο σκληρός επαναπατρισμός, η δύσκολη επανένταξη στην “παράλογη” ελληνική πραγματικότητα, η παραφροσύνη του εμφυλίου και της εξαντλητικής εξέτασης των πολιτικών φρονημάτων. 

Για μένα προσωπικά, η περιγραφή της καθημερινής ζωής Ελλήνων κρατουμένων μέσα σε τέτοιου είδους στρατόπεδα ήταν πρωτόγνωρη και συγκλονιστική. Παρόλο που είχα την πρόσφατη εμπειρία της επίσκεψης στα κολαστήρια του Άουσβιτς και Μπιργκενάου. Οι λεπτομέρειες της ιστορίας του Κωστή αποτελούν ένα ουσιαστικό μάθημα ζωής, ώστε να εκτιμήσουμε αυτά που έχουμε και να βάλουμε σε υψηλότερο αξιακό επίπεδο τις έννοιες “πατρίδα” και “ελευθερία”. 

Δεν σας κρύβω ότι από την αρχή βρέθηκα αντιμέτωπος με ένα σημαντικό ερώτημα. Αυτό το βιβλίο είναι πράγματι λογοτεχνικό; Μπορούμε με σαφήνεια να προσδιορίσουμε αν πρόκειται για μια βιογραφία με την στενή έννοια του όρου ή για ένα λογοτεχνικό έργο; Είναι αλήθεια πως τα όρια δεν είναι εύκολα ορατά. Ο συγγραφέας σαφώς διαθέτει την ικανότητα να γράψει ένα πλούσιο κείμενο που να ικανοποιεί και τον πιο απαιτητικό αναγνώστη. Όμως αυτός είναι ο βαθύτερος στόχος του; Και πόσο πλούσια ή “στολισμένη” γλώσσα μπορείς να χρησιμοποιείς ως συγγραφέας, όταν περιγράφεις στρατόπεδα συγκεντρώσεως, δολοφονίες, ξυλοδαρμούς, προσβολές της ανθρώπινης φύσης; Ξέροντας μάλιστα ότι όλα αυτά δεν είναι σενάρια του μυαλού, αλλά πραγματικά γεγονότα; Νομίζω ότι η απάντηση είναι δεδομένη. Ο Μιχάλης Κατσιμπάρδης έκανε αυτό που έπρεπε με τον καλύτερο τρόπο. Μας άφησε ένα άρτιο και ολοκληρωμένο έργο, που συμβάλει κυρίως στη διατήρηση της συλλογικής μνήμης. Με σωστή και επιτόπια έρευνα, με επεξηγήσεις, όπου χρειάζεται, με ικανοποιητική ανάλυση των πολιτικο – κοινωνικών δεδομένων. Ίσως αν ο ίδιος ο συγγραφέας ήταν αποστασιοποιημένος συναισθηματικά, ο λόγος του να ήταν περισσότερο λογοτεχνικός, αλλά, πιστέψτε με, θα ήταν εντελώς άκαιρο στο συγκεκριμένο αφήγημα. Χρησιμοποιεί όμως άριστα κάποια “υλικά” της μυθιστοριογραφίας, όπως οι ενδόμυχες σκέψεις, οι διάλογοι, τα flash back, η έντεχνη δημιουργία συγκινησιακού κλίματος, τα κοντράστ των συναισθημάτων (θάνατος-ζωή, απογοήτευση-ελπίδα, θάρρος-δειλία, λογική-παραλογισμός). 

Αν ωστόσο εξαιρέσουμε τους συγγενικούς παράγοντες, μεταξύ ήρωα και συγγραφέα, μπορούμε να αποστάξουμε μια βαθύτερη ουσία. Καθώς το βιβλίο περνάει το μήνυμα της αποτροπής των ακραίων απόψεων που οδηγούν στον ρατσισμό και τον όλεθρο, της πίστης στα ιδανικά με κάθε θυσία, της αλληλεγγύης μεταξύ των ανθρώπων. Διότι, αν και η Ιστορία κάποιες φορές αποκρύπτει τις αλήθειες, εντούτοις γράφεται από ήρωες και όχι από προδότες. Θα μνημονεύουμε πάντα τους αγωνιστές και όχι τους συνεργάτες των κατακτητών. Έτσι και για τον νεαρό Κωστή Κατσιμπάρδη, με το σκελετωμένο κορμί και τα κουρελιασμένα παντελόνια, ήρθε το πλήρωμα του χρόνου να φωνάξει δυνατά την ιστορία του και να μας κάνει όλους να δακρύσουμε. Ακόμα και τους πιο συγκρατημένους…  

Αλέξανδρος Ακριτίδης, συγγραφέας 

Σελίδα του βιβλίου: http://www.anemosekdotiki.gr/pezografia/dyo_cheimones.html