Ιστορικό Μυθιστόρημα - Εκδόσεις Κέδρος

Τα όνειρα μυρίζουν ταμπάκο, ονομάζεται το νέο και πολύ αξιόλογο μυθιστόρημα της Σωτηρίας Περβανά, το οποίο, θα έλεγα, έχει έναν διττό σκοπό. Αφ’ ενός μεν αφηγείται την πολύ ενδιαφέρουσα πορεία στο χρόνο μιας οικογένειάς, σε παραλληλία με σημαντικά Ιστορικά γεγονότα της χώρας μας, αφετέρου δε παρουσιάζει τις θέσεις της συγγραφέως πάνω σε κρίσιμα ζητήματα όπως η κοινωνική ανατροφή, η μόρφωση, η διεκδίκηση του δικαίου, η διαχείριση των δύσκολων καταστάσεων της ζωής, τα δεινά της πολιτικής.

Οι κυρίως ηρωίδες της είναι γυναίκες, που μέσα σε πολύ δύσκολα χρόνια επιδιώκουν αυτό που για κάποιους είναι δεδομένη κατάσταση. Την επιβίωση και την έξοδο από την εξαθλίωση, που είχαν επιφέρει οι αλλεπάλληλοι πόλεμοι. Μικρασιατική Καταστροφή, πτώχευση του κράτους, Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, Βουλγαρική κατοχή και Εμφύλιος. Μέσα από τις καταστάσεις δοκιμάζονται οι ανθρώπινες σχέσεις αλλά και εκδηλώνονται οι συμπεριφορές. Από την αλληλεγγύη και την στήριξη, εύκολα κάποιος μπορούσε να βιώσει την καταπίεση ή την εκμετάλλευση. Η πολύπαθη Θράκη, θα γίνει τελευταίος σταθμός γι’ αυτές τις γυναίκες, που μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, παλεύουν με νύχια και με δόντια για ένα καλύτερο αύριο. Η Κορνηλία, όχι μόνο θα καταφέρει να ξεφύγει από τη δίνη της σκληρής ζωής και των λάθος επιλογών, αλλά και όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο, θα χτίσει μια ολόκληρη αυτοκρατορία στον τομέα της, την καπνοβιομηχανία.

Φιλτράροντας το κείμενο και εντοπίζοντας τα βαθύτερα υλικά του, βλέπουμε πως δίνεται ιδιαίτερη έμφαση σε παραμέτρους, όπως η θέση της γυναίκας, η υποδοχή των προσφύγων στον Ελλαδικό χώρο, το κοντράστ της ζωής ανάμεσα στην εξελιγμένη Σμύρνη και την σχεδόν υπανάπτυκτη Θράκη που είχε απελευθερωθεί από τους Βούλγαρους μόλις δύο χρόνια πριν από τον μεγάλο διωγμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Πόσο επίκαιρη είναι στ' αλήθεια η αναφορά στο οικονομικό κραχ του 1932 και στις συνέπειές του στην επαρχία και τα αστικά κέντρα; Αυτό όμως που με συγκλόνισε περισσότερο, διότι αγνοούσα την πλήρη διάσταση του ζητήματος, είναι τα δεινά που προκάλεσε στον ελληνικό πληθυσμό η Βουλγαρική Κατοχή. Δεν ξέρω ποιος φταίει στ’ αλήθεια που δεν γνωρίζουμε την αλήθεια. Ίσως να φταίει η ελλιπέστατη πληροφόρηση που είχαμε μέσα από τα σχολικά μας βιβλία ή ίσως κάποιοι να θεωρούν ως «τοπικά» κάποια γεγονότα και να τα παραλείπουν… Η Σωτηρία Περβανά ωστόσο, στέκεται με προβληματισμό και στο ζήτημα του αδελφοκτόνου Εμφύλιου. Αναδεικνύει τα εγκληματικά λάθη που έγιναν και την στυγνή προσήλωση στον κομματισμό. Ιδεολόγοι με μεγάλα λόγια και ελάχιστες πράξεις, και άνθρωποι του μόχθου που έγιναν θύματα των δύο παρατάξεων, γιατί απλά ήθελαν να μείνουν αμέτοχοι στα φονικά παιχνίδια εξουσίας.

Ερχόμενοι στο δεύτερο σκέλος που προανέφερα, η συγγραφέας, μέσα από το πόνημά της, θέλει να μας μεταδώσει κάποια πράγματα. Αν ήταν να μας περιέγραφε μόνο μια δραματική ιστορία, το μυθιστόρημα θα ήταν απλά μια παράθεση γεγονότων. Μα σαφώς ο σκοπός ενός συγγραφέα είναι πιο σύνθετος. Το βασικότερο στοιχείο που διαπερνά το βιβλίο από άκρη σ’ άκρη, είναι το θέμα της μόρφωσης. Όταν ο άνθρωπος μορφώνεται, μπορεί να βρίσκει λύσεις. Μπορεί να πορεύεται στη ζωή με μεγαλύτερη ασφάλεια κι αυτοπεποίθηση. Μπορεί να αντικρούει το άδικο και να υπερασπίζει με σθένος τα πιστεύω του. Η συγγραφέας, χωρίς να ταυτίζει την μόρφωση με την συμπεριφορά, υπερτονίζει τα αγαθά της και διαλαλεί την δύναμή της. Όσον αφορά τις ηθικές αξίες, δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην ανατροφή, την κοινωνικοποίηση και την σημασία της εργασίας. Άνθρωπος που εργάζεται και που κοπιάζει για το αύριο, κάποια στιγμή θα δρέψει τους κόπους του. Η Σωτηρία Περβανά μας παροτρύνει να έχουμε υπομονή, να μην ενεργούμε εν βρασμώ ψυχής και να σκεφτόμαστε με λεπτομέρεια τις επόμενες κινήσεις μας, ώστε να μην μπλέκουμε διαρκώς σε κακοτοπιές. Βασικό στοιχείο του μυθιστορήματος είναι επίσης η σχέση μας με το «κακό», ως έννοια ή ως μορφή. Το κακό που ελλοχεύει δίπλα μας, που το βάζουμε στα σπίτια μας, που πέφτουμε στην παγίδα του ή που το αναγνωρίζουμε και το πολεμάμε. Είναι χαρακτηριστικό όμως της ανθρώπινης φύσης και πρέπει να μάθουμε να ζούμε μ’ αυτό, κρατώντας ωστόσο τις απαραίτητες αποστάσεις ασφαλείας.

Η γραφή της Σωτηρίας Περβανά είναι γλαφυρή και πλούσια. Το βιβλίο είναι γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο, κάνοντας την αφήγηση πιο έντονη και δραματική, ενώ πετυχαίνει να μεταλλάσσει το ύφος και τη μορφή της γλώσσας όπου αυτό χρειάζεται. Το μεγαλύτερο τμήμα του μυθιστορήματος, είναι γραμμένο με μια λαϊκότροπη χροιά και πολλούς εύηχους ιδιωματισμούς, μα κάποιες φορές η γλώσσα γίνεται σοβαρή κι επιτηδευμένη, όταν οι διάλογοι πραγματοποιούνται μεταξύ ανθρώπων με ανώτερη ή ανώτατη, για την εποχή, μόρφωση. Η συγγραφέας δημιουργεί εικόνες και συνειρμούς με περισσή ευκολία και αναπλάθει λεκτικά κάθε χρονική περίοδο, μέσω την ένδυσης, του γενικότερου τρόπου ζωής, της αγροτικής, βιομηχανικής και δομικής εξέλιξης.

Η Σωτηρία Περβανά δημιούργησε ένα βιβλίο, φόρο τιμής στην πατρίδα της, την Κομοτηνή και την ευρύτερη επαρχία της. Την πατρίδα του ταμπάκου, της ανάμειξης πολιτισμών, του καφέ και των αρωμάτων. Για όσους από εμάς έχουν προσωπικές εμπειρίες από φυτείες καπνού, με το σπάσιμο, το ράψιμο, το κρέμασμα και την αποξήρανση, αυτό το μυθιστόρημα, είναι σίγουρο πως θα ξυπνήσει τις μνήμες και τις αισθήσεις μας. Τελικά ναι, είν’ αλήθεια Σωτηρία... και τα δικά μας όνειρα μύρισαν ταμπάκο…

Αλέξανδρος Ακριτίδης

Λογοτέχνης - Πτυχιούχος Ανθρωπιστικών Σπουδών