«Γάμος για ευχαρίστηση»
Ταχάρ Μπεν Ζελούν
Μετάφραση: Ελένη Μιχαλογιάννη
Εκδόσεις Gema 

Το μυθιστόρημα «Γάμος για ευχαρίστηση» του Ταχάρ Μπεν Ζελούν αποτελεί ένα διαμάντι στον χώρο της σύγχρονης αραβικής λογοτεχνίας. Όχι μόνο γιατί εμπεριέχει τις ιδιαίτερες εικόνες και τα χρώματα μιας άγνωστης και μυστηριακής Αφρικανικής Ηπείρου, αλλά και γιατί αναδύει μια ωριμότητα επάνω σε καίρια θέματα που απασχολούν διαχρονικά την ανθρωπότητα. 

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Τι σημαίνει «Γάμος για ευχαρίστηση» και ποια η βασική υπόθεση αυτού του βιβλίου; Διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο ότι: στο ισλάμ, επιτρέπεται σε έναν άνδρα που ταξιδεύει να συνάψει γάμο συγκεκριμένης διάρκειας, για να μην μπει στον πειρασμό να συναναστρέφεται πόρνες. Τον αποκαλούν «γάμο για ευχαρίστηση». Υπό τέτοιες συνθήκες ο Αμίρ, ένας εύπορος έμπορος της Φεζ, παντρεύεται προσωρινά τη Ναμπού, μια Φουλάνι από το Ντακάρ,  όπου έρχεται κάθε χρόνο για να προμηθευτεί εμπορεύματα. Να όμως που ο Αμίρ ανακαλύπτει ότι ερωτεύτηκε τη Ναμπού και της προτείνει να την πάρει μαζί του στη Φεζ. Η Ναμπού δέχεται, γίνεται η δεύτερη γυναίκα του και λίγο αργότερα γεννά δίδυμα αγόρια. Το ένα λευκό, το άλλο μαύρο. Από εκείνη τη στιγμή θα έρθει αντιμέτωπη με την τρομερή ζήλια της πρώτης λευκής συζύγου και τον ρατσισμό της καθημερινότητας. Λίγες δεκαετίες αργότερα, οι δίδυμοι, ενήλικες πια, έχουν ακολουθήσει πολύ διαφορετικούς δρόμους. Ο Λευκός έχει ενσωματωθεί πλήρως. Ο Μαύρος δυσκολεύεται πολύ περισσότερο στη ζωή του και δεν καταφέρνει να προσφέρει στον γιο του, Σαλίμ, ένα καλύτερο μέλλον. Ο Σαλίμ θα γίνει σύντομα, με τη σειρά του, θύμα του χρώματος του δέρματός του. 

Η υπόθεση του βιβλίου ξεκινάει μέσα από τα λόγια ενός πλανόδιου αφηγητή - παραμυθά, βασικό μοτίβο της προφορικής παράδοσης πολλών τόπων, μεταξύ των οποίων και της χώρας μας. Μέσα όμως από τα χείλη του αφηγητή, σαν χείμαρρος ξεχύνεται ο λόγος του ίδιου του συγγραφέα, ο οποίος έχοντας γεννηθεί και μεγαλώσει στην πόλη Φεζ του Μαρόκο, είναι φορέας βασικών γνώσεων, που αφορούν την πατρίδα του και την ευρύτερη περιοχή της. 

Μέσα από την πένα του λοιπόν δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν σημαντικές πληροφορίες για τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που διαμόρφωσαν οι αποικιοκράτες Γάλλοι, Ισπανοί, Ολλανδοί, Βέλγοι και πολλοί άλλοι του Δυτικού Κόσμου, οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν στυγνά την “Μαύρη Ήπειρο”, αντιμετωπίζοντας συμφεροντολογικά και με ρατσισμό τους κατοίκους των χωρών που κατέλαβαν. Αυτές οι αναφορές του συγγραφέα δεν αφορούν μόνο τις πάμφτωχες χώρες της Κεντρικής Αφρικής με τα πάμπολλα προβλήματα, τα οποία διαχρονικά οδηγούν τους κατοίκους τους στην μετανάστευση για ένα καλύτερο μέλλον. Αφορούν και τις χώρες της Βόρειας Αφρικής, όπως το Μαρόκο όπου, ναι μεν τα πράγματα είναι λίγο καλύτερα, όμως κι εκεί η ζωή δεν είναι ίδια για όλους. Διότι και μέσα στο Μαρόκο υφίσταται μια παγίωση των κοινωνικών στρωμάτων με μια νοοτροπία που δεν επιτρέπει αλλαγές και ανακατατάξεις. Ο πλούτος, δηλαδή, δεν αλλάζει εύκολα χέρια.

Το βιβλίο αυτό είναι ένα μανιφέστο εναντίον του ρατσισμού. Φυλετικού κυρίως αλλά και θρησκευτικού σε κάποιες περιπτώσεις. Οι μαύροι κάτοικοι της Ηπείρου αντιμετωπίζονται με απαξίωση και σκληρότητα από τους λευκούς κατοίκους των Αραβικών χωρών του Βορρά. Η Σενεγαλέζα μαύρη γυναίκα του Αμίρ βιώνει τον ρατσισμό και την απόρριψη από την πρώτη στιγμή που πατάει το πόδι της στο Μαρόκο, ενώ την ίδια μοίρα θα έχει και ο ένας της γιος με τον εγγονό της που επίσης θα γεννηθούν σκουρόχρωμοι. Η ξενοφοβία και η γκετοποίηση είναι στοιχεία αδιαμφισβήτητα για τους λευκούς κάτοικους, που νιώθουν να απειλούνται από την διαρκή μετακίνηση πληθυσμών στη χώρα τους. 

Κριτική ασκείται ωστόσο και σε θρησκευτικά ζητήματα, τα οποία ο Ταχάρ Μπεν Ζελούν δεν διστάζει να θίξει. Κατ’ αρχάς περιγράφει την ζωή της γυναίκας, μέσα από τις απαιτήσεις του Ισλάμ, η οποία βρίσκεται σε υποδεέστερη θέση, ενώ ο ρόλος της μέσα στην οικογένεια είναι πιο υποβαθμισμένος σε σχέση με εκείνον του άνδρα. Επίσης, απασχολεί ιδιαίτερα τον συγγραφέα η επιλεκτική εφαρμογή των θρησκευτικών κανόνων, καθώς συχνά οι άνθρωποι τούς ερμηνεύουν με τα δικά τους πιστεύω και συμφέροντα. Μουσουλμάνοι που ριζοσπαστικοποιούνται, που δεν εφαρμόζουν το Κοράνι όπως θα έπρεπε, που σκορπούν τον φθόνο και την αδικία, που φέρονται ρατσιστικά σε άλλα ανθρώπινα όντα, όταν η ίδια η θρησκεία το απαγορεύει ρητά. Θεωρώ όμως ότι εκτός από τον «γάμο για ευχαρίστηση», ο συγγραφέας θέλει κάτι να μας πει και για την ισλαμική πολυγαμία, καθώς αναδεικνύει εμμέσως τα πολλά προβλήματα που αυτή επιφέρει εντός των μελών της οικογένειας. Προβλήματα μεταξύ των συζύγων ή μεταξύ των τέκνων, τα οποία επεκτείνονται όμως και σε κληρονομικά θέματα. Πιο αμυδρά θίγονται ζητήματα που αφορούν τις σχέσεις των ανθρώπων με διαφορετικές θρησκείες, όπου κι εκεί υπάρχει μια επιφύλαξη απέναντι σε Εβραίους, σε Χριστιανούς αλλά και σε Αφρικανούς με τοπικές παγανιστικές δοξασίες. 

Εντύπωση επίσης μου προκάλεσε το γεγονός ότι σε δυο τουλάχιστον σημεία, ο συγγραφέας αναφέρεται στο πόσο κερδισμένος μπορεί να βγει ο άνθρωπος αν ακολουθεί τον δρόμο της κακίας. Εξηγεί με ακρίβεια μάλιστα και τον ψυχοσωματικό “μηχανισμό”  που βοηθάει τον κακό άνθρωπο να ζήσει περισσότερο. Σαφώς και ο συγγραφέας μέσω αυτών των απόψεων “σαρκάζει” τον παράλογο κόσμο που ζούμε, όπου δυστυχώς βασιλεύει η μοχθηρία και ο παραλογισμός. Στηλιτεύει την ματαιοδοξία κάποιων  φαινομενικά “πολιτισμένων” ανθρώπων, οι οποίοι πίσω από την μάσκα τους σπέρνουν το κακό και την διχόνοια. 

Θεωρώ ότι, διαβάζοντας αυτό το βιβλίο, βγαίνουμε πολλαπλά κερδισμένοι, καθώς μαθαίνουμε σημαντικές πληροφορίες για την μεσογειακή “γειτονιά μας” αλλά και για ζητήματα, που δυστυχώς αγνοούμε. Θα τολμούσα να πω πως μέσω του έργου του Ταχάρ Μπεν Ζελούν αντιλαμβανόμαστε καλύτερα τα βαθύτερα αίτια της θρησκευτικής τρομοκρατίας, της ολοένα αυξανόμενης μετανάστευσης αλλά και της διάλυσης των χαρακτηριστικών της παραδοσιακής οικογένειας, που μοιάζει ανήμπορη μπροστά στο “τέρας” της πολυπολιτισμικότητας και της εξέλιξης. 

Αλέξανδρος Ακριτίδης
Συγγραφέας – Πτυχιούχος Ανθρωπιστικών Σπουδών    

Σελίδα του βιβλίου:

http://gemapublications.gr/index.php/el/ekdoseis/metafrasmeni-logotexnia/306-2019-11-29-08-51-21 

Ο Ταχάρ Μπεν Ζελούν γεννήθηκε στη Φεζ (Μαρόκο) το 1944. Τιμήθηκε με πολλά σημαντικά βραβεία ανάμεσα στα οποία το Goncourt (1987). Έχει γράψει μυθιστορήματα, διηγήματα και ποιητικές συλλογές.
Από τις εκδόσεις Gema κυκλοφορεί το βιβλίο του Η συζυγική ευτυχία (2013).