Παίρνοντας στα χέρια μου το μυθιστόρημα της Ευφροσύνης Μαντά - Λαζάρου «Χωρίς την Αριάδνη» θεώρησα, εντελώς λανθασμένα ότι θα είχα να αντιμετωπίσω ένα βιβλίο ανάλογο με ταινίες που είχα δει στο παρελθόν σχετικές με τον αυτισμό, όπως «ο άνθρωπος της βροχής», «Η ζωή με τον Άλκη», «Silent Fall», καθώς και την πρόσφατη αυτοβιογραφική ταινία της Temple Grandin. Ωστόσο δεν θα σας πω ψέματα. Ειλικρινά τα βρήκα «σκούρα» με αυτό το βιβλίο διαπιστώνοντας σχεδόν αμέσως ότι τελικά είμαι εντελώς ανημέρωτος γι’ αυτό το δύσκολο πρόβλημα, όπως θεωρώ ότι είναι και οι περισσότεροι συμπατριώτες μου. Η έλλειψη κοινωνικής παιδείας στην χώρα μας ήταν καθολική και ισοπεδωτική, αν κρίνω από την συμπεριφορά που λάμβαναν άτομα με κινητικά ή διανοητικά προβλήματα κατά τα δικά μου σχολικά χρόνια. Ελπίζω μέσα από την καρδιά μου να έχει αλλάξει αυτή η κατάσταση στις μέρες μας, αν και διατηρώ σοβαρές επιφυλάξεις.

Το μυθιστόρημα αυτό περιγράφει την πορεία στο χρόνο ενός αυτιστικού παιδιού, του Γιάννη, μέσα από τα μάτια του και τα μάτια της μητέρας του. Το πρόσωπο-αφηγητής αλλάζει διαρκώς, ακόμα και στην ίδια παράγραφο, ίσως θέλοντας να μας δείξει η συγγραφέας την πολυπλοκότητα στη σκέψη ενός παιδιού με αυτισμό. Πράγματι, πρόκειται για Λογοτεχνία υψηλής ποιότητας από ένα άτομο που έχει και τη γνώση της γλώσσας αλλά και του αντικειμένου. Η συγγραφέας θίγει εμμέσως την αντιφατικότητα στην αντιμετώπιση του προβλήματος εκ μέρους των γιατρών, των ειδικών δασκάλων και των ψυχολόγων, που συχνά φαίνεται να το αγγίζουν επιδερμικά. Αντιφατικότητα εντοπίζεται ακόμα και στις ενέργειες των ίδιων των γονιών προκειμένου να βρουν τις καλύτερες δυνατές λύσεις για τα παιδιά τους. Η μητέρα του Γιάννη ανακαλύπτει μια αναπάντεχη και όμορφη συνάμα δίοδο επικοινωνίας μαζί του, που δεν είναι άλλη από την ποίηση. Η ποίηση εξάλλου είναι από τις πιο αρχέγονες καλλιτεχνικές δραστηριότητες, που γέννησε η ανθρώπινη νόηση και κρύβει μέσα της τη δική της εσωτερική δύναμη.

Η συγγραφέας ωστόσο δεν σκιαγραφεί μόνο τις αντιδράσεις των «έξω». Απεναντίας πραγματοποιεί βαθιά τομή και στον άγνωστο εσωτερικό κόσμο του παιδιού, παραθέτοντας τις σκέψεις του, τις επιθυμίες του, τις ανησυχίες του και τις φοβίες του. Τονίζει αυτά που τον λυπούν και αυτά που τον χαροποιούν. Εκεί όμως που συγκλονίστηκα περισσότερο ήταν η περιγραφή του φόβου της μάνας για ένα «αύριο» χωρίς εκείνη στο πλευρό του. Η ανησυχία για το μέλλον και την ευθύνη του παιδιού της μετά τον δικό της θάνατο.

Αν και η συγγραφέας κάνει ένα ευρύτερο άνοιγμα και σε άλλες παραμέτρους της ζωής στην Κύπρο σχολιάζοντας την Αγγλοκρατία, την Τουρκική εισβολή αλλά και το νεότερο σχέδιο Ανάν, εγώ θα τα προσπεράσω όλα αυτά, ώστε να μην χάσω το βασικότερο νόημα του βιβλίου, που είναι το πρόβλημα του αυτισμού.

Το μυθιστόρημα αυτό κλείνει με ένα ιδιαίτερο φιλοσοφικό στοχασμό. Αν υπήρχε συσκευή που να κατέγραφε τις σκέψεις ενός ατόμου με αυτισμό, που έχει σταματήσει να επικοινωνεί με τους οικείους του, έχουμε το δικαίωμα να τις διαβάσουμε; Έχουμε το δικαίωμα να διαρρηγνύουμε τη σιωπή του; Κι αν αντιστρέψουμε τους όρους, δεν υπάρχουν σε κάθε οικογενειακό περιβάλλον άτομα που με την «μιλιά» τους πληγώνουν διαρκώς τους γύρω τους; Αυτούς θα πρέπει να τους κάνουμε να σιωπήσουν; Ας αποδεχτούμε λοιπόν τον κόσμο μας όπως ακριβώς είναι και να σταθούμε με σεβασμό σ’ αυτές τις δύσκολες καταστάσεις. Εξάλλου, όποιος δεν ζει από μέσα το κάθε πρόβλημα δεν μπορεί να το νιώσει σε βάθος. Απλά, σαν μας δίνεται η ευκαιρία να το γνωρίζουμε περισσότερο, γινόμαστε κι εμείς καλύτεροι άνθρωποι… 

Αλέξανδρος Ακριτίδης