Κύριε Κιαπίδη, σας καλωσορίζουμε στο Αποστακτήριο και ξεκινάμε αυτήν την συζήτηση ρωτώντας σας, γιατί επιλέξατε να μεταφράσετε «Το Κοράκι» του Poe; 

«Χαίρετε κι από μένα. Οι λόγοι ήταν κυρίως προσωπικοί· κατά πρώτον είναι ένα ποίημα που θαυμάζω και το συγκαταλέγω (όχι μόνον εγώ, βεβαίως) στα σημαντικότερα και επιδραστικότερα όλων των εποχών. Κατά δεύτερον γιατί το θεώρησα μια μεταφραστική πρόκληση και τρίτον: οι προϋπάρχουσες μεταφράσεις, τουλάχιστον αυτές που γνωρίζω, δεν με ικανοποιούσαν – όσες μείναν πιστές στο πρωτότυπο, έχαναν σε ποιητική και, αντίστροφα, όσες διέπονταν από καλή ποιητική διεργασία, έχαναν στην απόδοση». 

Ποια είναι τα μηνύματα που πιστεύετε ότι ο Poe ήθελε να περάσει μέσω του συγκεκριμένου ποιήματος; 

«Ο Poe ήταν ένας άνθρωπος των παθών, παθών και ίδιος άλλωστε. Αυτό που διέπει, όχι μόνο Το Κοράκι αλλά ολόκληρο το έργο του Poe, είναι η θέση ότι τα βασικά ένστικτα και τα αχαλίνωτα πάθη είναι τέρατα που, εντέλει, κυβερνούν την ανθρώπινη μοίρα, και η λογική είναι ένα ανίσχυρο παιδάκι που αδυνατεί να τα βάλει μαζί τους. Η λογική, ακόμα και η σοφία (Αθηνά Παλλάδα), στέκονται απαθείς και παραδίνονται αμαχητί στο πένθος και τη θλίψη (Κοράκι). Το Κοράκι δεν υπακούει στις εντολές τού ποιητή και δεν χρειάζονται επιχειρήματα γι’ αυτή του τη στάση – είναι αδιάλλακτο και αμετάκλητο γιατί τέτοιος είναι και ο θάνατος. Η τρομερή και μονότονη επωδός Ποτέ πια επισφραγίζει την απόλυτη και ολοκληρωτική του νίκη».  

Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίσατε στην εργασία σας ως μεταφραστής ενός γνωστού λογοτεχνικού έργου; 

«Δεν έχει, νομίζω, σημασία εάν το έργο είναι γνωστό ή όχι – οι δυσκολίες παραμένουν οι ίδιες. Και αυτές είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει κάθε μεταφραστής, πόσο δε μάλλον έργων ποιητικών. Στην ουσία η δυσκολία είναι μία: Η μετενσάρκωση του κειμένου. Θα πρέπει ο μεταφραστής, με χειρουργική δεινότητα, να εκμαιεύσει την ψυχή του έργου και, επίσης με χειρουργική δεινότητα, να την τοποθετήσει σε άλλο σώμα με τέτοιον τρόπο ώστε η ψυχή στο καινούργιο της πλέον σώμα να μείνει, καταρχάς, ζωντανή, έπειτα αρτιμελής αλλά και δυναμική. Δεν ξέρω αν είναι καλή η αντιπαραβολή, σίγουρα χρειάζεται περαιτέρω ανάπτυξη το θέμα. Η μετάφραση είναι, πάντως, υπόθεση προσωπική και άρα εκ των πραγμάτων υποκειμενική. Ο μεταφραστής αναγκαίως ερμηνεύει· ένας καλός μεταφραστής είναι ένας καλός ερμηνευτής. Ευτυχώς όμως, τα μεγάλα, τουλάχιστον, κείμενα, και τέτοιο είναι Το Κοράκι, χρήζουν πολλαπλών ερμηνειών». 

Πόσο θεωρείτε ότι επηρέασε το πένθος, τον Ε. Α. Poe ώστε να δημιουργήσει αυτό το σημαντικό ποιητικό έργο; 

«Όπως προείπα, ο Poe ήταν ένας άνθρωπος των παθών· και το πένθος είναι πάθος – πρόκειται, μάλιστα, για λέξεις ομόρριζες. Δεν νομίζω ότι τον επηρέασε απλώς, Το Κοράκι είναι το ίδιο το πένθος του εκφρασμένο σε λόγο ποιητικό. Και γι’ αυτόν, ακριβώς, τον λόγο είναι ένα γνήσιο έργο τέχνης – η πηγή του είναι βιωματική. Ο Poe είναι ένας ρομαντικός, όχι με την έννοια του ανήκοντα στο καλλιτεχνικό κίνημα της εποχής του αλλά και ως ψυχή και ιδιοσυγκρασία, που γράφει με το αίμα του· και το αίμα, όπως είπε κι ο Nietzsche, είναι πνεύμα».   

Γενικά μιλώντας, θεωρείτε ότι ο λογοτέχνης μέσα από το έργο του εκφράζει απαραιτήτως τις δικές του πεποιθήσεις ή μπορεί, ως ηθοποιός, να υποδυθεί έναν εντελώς ανεξάρτητο ρόλο και να εκφραστεί διαφορετικά από τα πιστεύω του; 

«Θεωρώ ότι o καλός λογοτέχνης εκφράζει πάντα τα βιώματα και τις πεποιθήσεις του, ειδάλλως μιλάμε για στρατευμένη λογοτεχνία. Βέβαια, ο πράγματι δημιουργός είναι ένας ευαίσθητος άνθρωπος – ευαίσθητος όχι με την έννοια του αδύναμου, όπως συνηθίζεται να ερμηνεύεται ο όρος, αλλά με την έννοια του καλού ανιχνευτή, αυτού που πιάνει συχνότητες που οι πλείστοι αδυνατούν· αυτός συλλαμβάνει τη μυστική βοή [...] ενώ εις την οδόν έξω, ουδέν ακούουν οι λαοί, καθώς γράφει ο Καβάφης. Ο δημιουργός δεν είναι ο ηθοποιός αλλά ο σκηνοθέτης». 

Η ποίηση είναι ένα πολύ απαιτητικό λογοτεχνικό είδος με διαφορετικές μορφές. Εσείς, ως λογοτέχνης, με ποιο είδος ποίησης μπορείτε να εκφραστείτε καλύτερα; 

«Προσωπικά, δεν νοιώθω να δεσμεύομαι ως προς αυτό. Δοκιμάζω και πειραματίζομαι σε διάφορα είδη. Θα πρέπει, εντούτοις, πάντοτε το ποίημα να έχει έναν ρυθμό και ένα μέτρο – αυτό είναι άλλωστε και το κύριο στοιχείο που διαφοροποιεί τον ποιητικό λόγο από τον πεζό. Εάν η σύλληψη είναι γνήσια, ο ποιητής θα πρέπει, ως μάστορας της γλώσσας, να βρει και την κατάλληλη φόρμα. Στην ποίηση, ουσία και μορφή αποτελούν ένα οργανικό σύνολο. Παρομοιάζω το ποίημα με δέντρο – θα πρέπει να βρίσκονται και να συδιαλέγονται όλα με το φως, εκτός από τις ρίζες». 

Θεωρείτε ότι η ποίηση αντικατοπτρίζει το γενικότερο ιστορικο-κοινωνικό γίγνεσθαι της εποχής της; 

«Αναγκαίως ναι. Νομίζω, όμως, πως η μεγάλη ποίηση βρίσκεται πάνω από το ιστορικό-κοινωνικό γίγνεσθαι της εποχής της. Το περιλαμβάνει αλλά δεν ταυτίζεται μαζί του – το ξεπερνά ή, θα έλεγα, το αποστάζει. Αλλά δεν είμαι σίγουρος για το αν μπορούμε να μιλάμε σήμερα για μεγάλη ποίηση. Η ποίηση, όπως και η ζωή, είναι υπόθεση προσωπική. Είναι μια κατάδυση στο Εγώ, και όσο πιο κάτω πηγαίνεις, τόσους περισσότερους συναντάς και άρα θα εκφράσεις όταν αναδυθείς. Ο ποιητής παρατηρεί και ενδοσκοπεί».     

Εκτός από τον Poe, ποιοι άλλοι μεγάλοι ποιητές έχουν αγγίξει την ψυχή σας ή αν υπάρχει κάποιος της σύγχρονης εποχής που θεωρείτε ότι αξίζει να αναφέρετε.  

«Τι να πρωτοαναφέρει κανείς; Από ελληνόγλωσσους τους αξεπέραστους αρχαίους τραγικούς; Τον Ερωτόκριτο; Τη ρωμαλέα δημοτική μας ποίηση; Τον Σολωμό; Τον Καβάφη; Τον Καρυωτάκη; Αλλά πέρα από τα γνωστά αυτά ονόματα, υπάρχουν στίχοι σε ρεμπέτικα τραγούδια, σε κρητικές μαντινάδες, ακόμα και λαϊκές εκφράσεις στην καθημερινή ζωή, από απλούς ανθρώπους, που μ’ έχουν αγγίξει και μ’ αγγίζουν, όπως και τους περισσότερους άλλωστε, θέλω να πιστεύω – σε όσους, εν πάση περιπτώσει, έχει μείνει λίγη ανθρωπιά». 

Απευθυνόμενος σε κάθε πολίτη όλων των ηλικιών, θέλετε να του πείτε γιατί θα πρέπει να διαβάζει και τι θα κερδίσει από τη διαδικασία της ανάγνωσης; 

«Υπάρχουν άνθρωποι που δεν διαβάζουν κι όμως ζουν αξιοπρεπώς και με το σωστό μέτρο. Η γνώση δεν συνεπάγεται ήθος. Υπάρχουν περισπούδαστοι άνθρωποι που είναι καθάρματα και άνθρωποι αγράμματοι που είναι σοφοί. Ωστόσο, η παιδεία προϋποθέτει κάποια μόρφωση και το ίδιο και ο πολιτισμός. Η ανάγνωση είναι μια μαγική διαδικασία όπου καλλιεργείται η φαντασία και η ευγένεια. Προέχει όμως η κριτική σκέψη και αντίληψη, ώστε να αποφευχθεί κάθε δογματισμός και φανατισμός. Είναι ένα άθλημα που θέλει, όπως όλα άλλωστε, προπόνηση και εξάσκηση». 

Ετοιμάζετε κάτι αυτήν την περίοδο; 

«Προσφάτως δημιουργήσαμε ένα εργαστήρι βιβλίου στη Θεσσαλονίκη, μέσα από το οποίο καρποφόρησε και η συγκεκριμένη έκδοση του Poe. Το εργαστήρι είναι στην ουσία ένα βιβλιοποιείο. Εκεί φτιάχνονται τα βιβλία, ένα προς ένα, στο χέρι – από την αρχή ως το τέλος. Το αποτέλεσμα είναι καλαίσθητες χειροποίητες εκδόσεις μικρού τιράζ. Το όνομά του είναι «Φεγγίτης» και περιλαμβάνει τις ομώνυμες εκδόσεις. Από εκεί λοιπόν, ετοιμάζουμε τώρα τον πρώτο τόμο της σειράς «Δημοτική Ποίηση – Παραλογές» ο οποίος θα είναι έτοιμος έως το τέλος του μήνα. Πέρα από την ποίηση η οποία είναι και η μεγάλη μας αγάπη, θα φτιάξουμε κι άλλα ενδιαφέροντα πράγματα, λογοτεχνικά και μη, πάντα όμως με αγάπη για τα κείμενα και μεράκι για το ίδιο το βιβλίο και το κύριο υλικό του το χαρτί.  Οψόμεθα λοιπόν... 

Σας ευχαριστούμε για τις απαντήσεις σας και για τον χρόνο σας και σας ευχόμαστε καλή  - δημιουργική συνέχεια. 

Αλέξανδρος Ακριτίδης
Συγγραφέας – Πτυχιούχος Ανθρωπιστικών Σπουδών    

Απόσπασμα από το βιβλίο:

Presently my soul grew stronger; hesitating then no longer, 
 "Sir," said I, "or Madam, truly your forgiveness I implore; 
 But the fact is I was napping, and so gently you came rapping, 
 And so faintly you came tapping, tapping at my chamber door, 
 That I scarce was sure I heard you" — here I opened wide the door; 
        Darkness there and nothing more.

Deep into that darkness peering, long I stood there wondering, fearing, 
Doubting, dreaming dreams no mortal ever dared to dream before; 
 But the silence was unbroken, and the stillness gave no token, 
 And the only word there spoken was the whispered word, "Lenore?" 
This I whispered, and an echo murmured back the word, "Lenore!"  
  Merely this and nothing more.

μετάφραση:

Αίφνης τότε ανατρανίζω και μην διστάζοντας πια άλλο ομιλώ.
«Κύριε ή κυρία, ορίστε!
Συγχωρείστε με αλήθεια, μα ο  ύπνος μ’ είχε πάρει ο γλυκός, όταν άκουσα στην πόρτα –
στης αιθούσης μου την πόρτα, τ’ απαλό καλό σινιάλο».
Ιδέα μου μήπως να ήταν;
Κι άνοιξα την εμπασιά εξακολουθώντας ν’ αμφιβάλλω...
Σκότος έξω, τίποτ’ άλλο. 

Ώρα εστάθηκα με φόβο και με θαυμασμό βυθίστηκα
στο σκότος – αμήχανος ονειρευόμουν
ονείρατα π’ ουδείς θνητός ετόλμησε ποτέ να ονειρευτεί!
Μ’ αδιατάρακτη η σιωπή...
Και στην αδιάφορη γαλήνη, μόνο μια λέξη εψιθύρισα εγώ.
«Ε λ ε ω ν ό ρ α...»

Κι επεστράφη πίσω η λέξη σιγανά από μιαν ηχώ.
Τίποτ’ άλλο, απλώς αυτό.  

Ο Στράτος Κιαπίδης είναι γέννημα-θρέμμα της Θεσσαλονίκης όπου ζει και εργάζεται μέχρι σήμερα. Είναι τελειόφοιτος Ανθρωπιστικών Σπουδών στο τμήμα «Ελληνικού Πολιτισμού» του ΕΑΠ. και απόφοιτος Δ.Ι.Ε.Κ. στην ειδικότητα «Μετάφραση, Διόρθωση και Επιμέλεια Λογοτεχνικών Κειμένων». Έχει ανθολογήσει, μεταφράσει και επιμεληθεί μία συλλογή Βρετανών Ποιητών του Ά Παγκοσμίου Πολέμου το 2018, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη λήξη του (Εκδόσεις Σαιξπηρικόν). Ποιήματα, διηγήματα, δοκίμια και μεταφράσεις του έχουν εκδοθεί σε έντυπες συλλογές και δημοσιευτεί σε διάφορες διαδυκτιακές ιστοσελίδες. Αρχές του 2020 δημιούργησε το Εργαστήρι Βιβλίου – Εκδόσεις «Φεγγίτης», πρώτος καρπός τού οποίου είναι η παρούσα δίγλωσση έκδοση: «Το Κοράκι» του E.A. Poe. 

Περισσότερα για την δουλειά των Εκδόσεων Φεγγίτης, στον παρακάτω σύνδεσμο:
https://www.facebook.com/feggitis/