Θα ξεκινήσω αυτή τη συζήτηση με την ερώτηση: Πώς τα καταφέρνεις και από την ποίηση ή το παραμύθι, κάνεις στροφή στα εκδοτικά δρώμενα με μια μελέτη; Τελικά τι είναι αυτό που αγαπάς περισσότερο στον γραπτό λόγο; Την επιστήμη ή την λογοτεχνία; 

Αγαπώ τη λογοτεχνία και εκφράζω αυτή μου την αγάπη από δύο πλευρές. Από τη μια, σαν συγγραφέας, παράγω λογοτεχνικά έργα. Από την άλλη, σαν κριτικός της λογοτεχνίας, προσπαθώ να αναλύσω και να διερευνήσω τα λογοτεχνικά έργα άλλων ανθρώπων. 

Θεωρώ ότι μέσα από την ενασχόληση με τον Δάντη και τον Σεφέρη, πραγματοποιείς και ένα “πάντρεμα” στη Λογοτεχνία της Ιταλίας και της Ελλάδας. Είναι τυχαία η επιλογή σου; 

Η επιλογή μου δεν είναι τυχαία. Ήθελα καταρχάς να παντρέψω τα πιο αγαπημένα μου θέματα, τον Δάντη και τη νεοελληνική λογοτεχνία. Διαπιστώνοντας την έλλειψη μιας συνολικής θεώρησης που αφορά τη σχέση του Γιώργου Σεφέρη με τον Δάντη, παρά την πληθωρική σεφερική βιβλιογραφία, αποφάσισα να την καλύψω. 

Μελέτησες το έργο του Σεφέρη διεξοδικά, όσον αφορά τη σχέση του με τον Δάντη. Ποια η μεγαλύτερη ανακάλυψή σου; 

Ο Σεφέρης τονίζει επανειλημμένα ότι οι συμπτώσεις τον εμπόδισαν να προσεγγίσει τον Δάντη νωρίτερα από το 1935. Ωστόσο, η προσεκτική ανάλυση των προσωπικών γραπτών του ποιητή μού επέτρεψε να εντοπίσω αρκετά στοιχεία που τείνουν να αποδείξουν ότι η «πρώτη επαφή» του με τον Δάντη έγινε από τα τέλη της δεκαετίας του '20. Υπάρχουν αρκετές αποδείξεις μιας πρόωρης γνωριμίας του Σεφέρη με τον Δάντη. Πιστεύω ότι η πρώτη ανάγνωση του Δάντη, σε περίπτωση που ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την πιο ευαίσθητη αυτοβιογραφική πραγματικότητα των Έξι νύχτες στην Ακρόπολη, θα μπορούσε να είχε μοιραστεί την τύχη του μυθιστορήματος και να είχε υποκριθεί από τον Σεφέρη. 

Ο Δάντης δανείζεται στοιχεία από την Ελληνική Μυθολογία και ο Σεφέρης από τον Δάντη. Άρα μιλάμε για διακειμενικότητα, με την αυστηρή έννοια του όρου ή απλά για βασικές ιδέες που διαιωνίζονται; 

Μπορούμε να μιλάμε για διακειμενικότητα. Τα έργα του Δάντη είναι υποκείμενο στα κείμενα του Σεφέρη. Όσον αφορά τον Δάντη, δεν γνώρισε τα ελληνικά και αντλούσε πληροφορίες από τα έργα των Λατίνων, ιδιαίτερα από τον Βιργίλιο και τον Οβίδιο, τα έργα των οποίων είναι υποκείμενα της Κωμωδίας. 

Ποια η μεγαλύτερη δυσκολία που συνάντησες κατά τη συγγραφή αυτού του βιβλίου; 

Τη δυσκολία πρόσβασης σε μερικά αρχεία. Όταν ξεκίνησα την έρευνά μου, η Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου ήταν στη μέση της μετακόμισης και οι εκδόσεις της Θείας Κωμωδίας που ανήκαν στον Σεφέρη, όπως όλα τα βιβλία του Σεφέρη που φυλάγονται εκεί, δεν ήταν προσβάσιμα για χρόνια. Οι υπάλληλοι της βιβλιοθήκης μου στείλαν τον κατάλογο των έργων, αλλά μπόρεσα να τα δω μόνο όταν τελείωσε η μετακόμιση, το Δεκέμβριο του 2018. Επίσης, πριν πεθάνει, το 1996, η Μαρώ Σεφέρη είχε δώσει τον φάκελο με τις πρώτες σημειώσεις για τις Έξι νύχτες στην Ακρόπολη στην Κατερίνα Κρίκου-Ντέιβις, που ανέλαβε μια κριτική έκδοση. Κατάφερα να επικοινωνήσω με την κυρία Κρίκου-Ντέιβις, που βρισκόταν στην Αγγλία, και της εξήγησα την ανάγκη μου να μελετήσω εκείνο τον φάκελο. Μήνες μετά, μόλις επέστρεψε τον φάκελο στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, πέταξα στην Αθήνα να τον δω. 

Λέγεται ότι η κόλαση και ο παράδεισος του Δάντη στην Θεία Κωμωδία ήταν ένα μέσο για να θίξει υπαρκτά πρόσωπα και καταστάσεις, που τον ενοχλούσαν και ιδίως τους πολιτικούς. Θεωρείς ότι είναι επίκαιρο έργο;

Είναι πολύ επίκαιρο, και μάλιστα είναι πάντα επίκαιρο. Η αειθαλής επικαιρότητα του έργου του Δάντη το καθιστά μοναδικό και πηγή έμπνευσης για έργα όλων των εποχών. 

Ποια θεωρείς ότι θα είναι η μεγαλύτερη συμβολή αυτής της μελέτης σου; Σε ποιους πιστεύεις ότι απευθύνεται κυρίως; 

Είναι η πρώτη συνολική θεώρηση που ασχολείται με τη σχέση του Σεφέρη με τον Δάντη και προσπαθεί να εντρυφήσει στο θέμα αναλυτικά, καλύπτοντας όλα τα έργα του Έλληνα ποιητή. Απευθύνεται σε μελετητές, φιλόλογους, καθηγητές, σπουδαστές αλλά και αναγνώστες πάσης φύσεως που γοητεύονται από την ιταλική λογοτεχνία, τον Σεφέρη ή ενδιαφέρονται στην απήχηση της ιταλικής λογοτεχνίας στην ελληνική. 

Θα μας πεις δυο λόγια για τον υπέροχο τίτλο του βιβλίου σου; 

Ο Σεφέρης ξεκινάει το ποιητικό του έργο στον κόσμο της νύχτας, του σκοταδιού, ακριβώς όπως ο Δάντης. Η πορεία του μπορεί να διαβαστεί σαν ένα πέρασμα από το σκοτάδι του θανάτου στο φως της ανάστασης. Σε πολλά ποιήματα, το εγώ του ποιητή είναι ένα δαντικό πρόσωπο, που ματώνει, πληγώνεται, παλεύει να αναρριχηθεί στο φως. Η πορεία από το θάνατο στην ανάσταση γίνεται, όπως στην Κωμωδία, δια μέσου της αγάπης. Η ποιητική εξέλιξη του Σεφέρη από τον Ερωτικό Λόγο στα Τρία Κρυφά Ποιήματα υποδηλώνει επίσης μια λυτρωτική συνάντηση με το απόλυτο φως και μια ταύτιση με αυτό. Η λέξη που κλείνει τα Τρία Κρυφά Ποιήματα είναι «ρόδο». Ο Σεφέρης ακολουθεί τον Δάντη σε ένα παρόμοιο ταξίδι, που από τις δυσκολίες και την απελπισία του «σκοτεινού δάσους», θα καταλήξει στην πάμφωτη εικόνα του «εκατόφυλλου ρόδου». 

Ποια η άποψή σου για την ποίηση του Σεφέρη γενικότερα; Να υποθέσω ότι είναι ο αγαπημένος σου Έλληνας ποιητής; 

Η ποίηση του Σεφέρη είναι πλούσια, αγκαλιάζει πολλά θέματα και καθίσταται ένα εξαιρετικό παράδειγμα διακειμενικότητας. Θαυμάζω τον Σεφέρη ποιητή αλλά και την ευελιξία του να περάσει σε πολλά είδη, όπως  θα επιχειρήσω να κάνω κι εγώ. 

Θα κλείσω με μια διαφορετική ερώτηση… Δάντης και Σεφέρης έζησαν σε δύσκολες εποχές με κοινωνικές ανακατατάξεις, με πολιτικές διώξεις και με πολέμους. Υπάρχει η άποψη ότι η καλή λογοτεχνία απαιτεί επίπονα προσωπικά βιώματα και δύσκολες καταστάσεις. Εσύ τι πιστεύεις;  

Οι λογοτέχνες είχαν πάντα την πρόθεση να φτιάξουν έναν καινούργιο κόσμο, διαφορετικό από τον αληθινό, επειδή η πραγματικότητα τους απογοήτευε. Η λογοτεχνία απαιτεί σίγουρα προσωπικά βιώματα, και όταν αυτά είναι έντονα, είτε επίπονα είτε ευχάριστα, οι λέξεις αποκτούν μεγαλύτερη ένταση. 

Αγαπητή Federica, σ’ ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σου αλλά και για όσα προσφέρεις στα Ελληνικά γράμματα. Η συνεισφορά σου θεωρώ ότι είναι πολύτιμη.  

Για το apostaktirio.gr, 

Αλέξανδρος Ακριτίδης
Συγγραφέας – Πτυχιούχος Ανθρωπιστικών Σπουδών      

Η Federica Ambroso γεννήθηκε στην Ιταλία, κοντά στη Βερόνα, το 1993. Σπούδασε Φιλολογία και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στις Ευρωπαϊκές λογοτεχνίες και πολιτισμούς. Είναι σήμερα υποψήφια διδάκτορας στο πλαίσιο του διεθνούς διδακτορικού D.E.S.E. Doctoratd’ Etudes Supérieures Européennes στη Συγκριτική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια σε συνεργασία με πανεπιστήμια όλου του κόσμου μεταξύ των οποίων και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Από μικρή ασχολείται με τη συγγραφή ποιημάτων, παραμυθιών και μυθιστορημάτων. Τα τελευταία χρόνια κέρδισε 60 λογοτεχνικούς διαγωνισμούς στην Ιταλία και στην Ελλάδα. Κείμενά της έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και ιταλικά λογοτεχνικά και πολιτιστικά έντυπα, καθώς και σε ανθολογίες. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το παιδικό της βιβλίο Ο Μάγειρας των Εποχών και η μυστική συνταγή της Άνοιξης από τις εκδόσεις Μαλλιάρης Παιδεία. Η αγάπη της για τα βιβλία συνοδεύεται από την αγάπη για την Ελλάδα, τη γλώσσα και τον πολιτισμό της. Επίσης, είναι μεταφράστρια και τραγουδίστρια. Έκανε σπουδές φωνητικής, μουσικής (ακορντεόν) και χορού. Πρόσφατα κυκλοφόρησε η δίγλωσση συλλογή διηγημάτων της, με τίτλο "Με τις βαλίτσες γεμάτες ήλιο", από εκδόσεις Ελκυστής.  

Federica Ambroso
Από το «σκοτεινό δάσος» στο «εκατόφυλλο ρόδο»
Εκδόσεις Ελκυστής 

Σελίδα του βιβλίου: https://elkistis.gr/product/από-το-σκοτεινό-δάσος-στο-εκατόφυλ/

Σελίδα της συγγραφέως: https://federicaambroso.wordpress.com