Ταξίδια Ψυχής

Ελένη Στασινού

Με αφορμή τo νέο της Ιστορικό Μυθιστόρημα "Ο Χορός των κρυστάλλων"

(Εκδόσεις Χίλων) 

Παπακώστα Ελένη 

Πτυχιούχος Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Α.Π.Θ.

Πόσο δύσκολο είναι για έναν συγγραφέα να γράψει ένα ιστορικό μυθιστόρημα και μάλιστα όταν διαδραματίζεται σε ξένη χώρα;  

Είναι δύσκολο. Και επικίνδυνο. Μα η γοητεία στην συγγραφή, είναι ακριβώς αυτός ο κίνδυνος που αναλαμβάνεις να πέσεις σε βαθειά νερά με ελάχιστα σωστικά μέσα. Μια δυσκολία που βρίσκεται σε πολλά επίπεδα. Εφόσον θα πρέπει να αναπαραστήσεις μια ζωή ολόκληρη με τον «τρόπο» κατά το δυνατόν που υπήρξε. Γευστικές συνήθειες, μέσα μεταφοράς, ενδυματολογικές τάσεις, ήθη και έθιμα ανά περιοχή, δυνατότητες τέρψης (όλα ανά «τάξη»), ρυμοτομία περιοχών, πυκνότητα πληθυσμών. Αλλά και γλωσσολογική ιδιαιτερότητα, κοινωνικές συνθήκες, διεκδικήσεις, πολιτικά ρεύματα, επιρροές από άλλα κράτη. Πέρα φυσικά από το στήσιμο της ιστορίας και των ηρώων σου που έτσι κι αλλιώς υπάρχει σε κάθε βιβλίο. 

Έχετε επισκεφτεί ποτέ τη Σικελία, όπου διαδραματίζεται «Ο χορός των κρυστάλλων» ; 

Όχι. δεν έχω πάει Σικελία. Ψάχνοντας την τήν αγάπησα. Για ώρες είδα ταινίες εποχής, άκουσα τραγούδια τους. Σκονίστηκα στο χώμα της, βράχηκα με τη βροχή της, ακούμπησα τους ανθρώπους της, χόρεψα με τα τραγούδια της, και ιδίως θαύμασα την δύναμη τους και δέχτηκα τις αδυναμίες τους. Σαν αγαπήσεις λοιπόν τον τόπο, ο τόπος αυτός θα απλωθεί μπροστά σου σαν τα φραγκόσυκα τον Αύγουστο (Στην Σικελία το φραγκόσυκο είναι αγαπημένο έδεσμα που κι αυτό, καθώς και οι Σικελοί τρέφονταν από πολύ ήλιο και ελάχιστο νερό. (τουλάχιστον ως τα τέλη του περασμένου αιώνα που εκτυλίσσεται η ιστορία μας.) Η αγάπη λοιπόν είναι το κλειδί που θα σου ανοίξει τον θησαυρό που με σεβασμό οφείλεις να περιεργαστείς και να «χρησιμοποιήσεις». 

Πόσος χρόνος χρειάστηκε για να το ολοκληρώσετε;  

Με το που τέλειωνε η Γυναίκα των Δελφών, 2010 δηλαδή είχα αρχίσει να το σκέφτομαι και να συλλέγω στοιχεία.. Ήδη στην Perugia που βρέθηκα με τις γνωστές συγκυρίες ο φίλος Attilio Alaιmo μου παραχωρούσε στοιχεία και φωτογραφικό υλικό της εποχής, ως γνήσιος Παλερμιτάνος που είναι. Το πόνημα τέλειωσε το 2013. 

Ποιο ήταν το ερέθισμα που σας ώθησε στη γραφή αυτού του βιβλίου;  

Μόνιμο ερέθισμα μου είναι η θέση της γυναίκας μέσα στον χρόνο. 

Διαβάζοντας την ιστορία της Σικελίας αναρωτήθηκα για τις ακριβείς - όσο το δυνατόν συνθήκες μέσα στις οποίες μια γυναίκα θα μπορούσε να υπάρξει και κατά πόσο ήταν εφικτό να έχει συμμετοχή στις κοινωνικές αναταράξεις. Έτσι έπλασα τρεις γυναικείες μορφές, ώστε η κάθε μια να αντιπροσωπεύει και άλλο είδος ζωής… 

Πολλά είναι τα θέματα που πραγματεύεται το μυθιστόρημά σας. Ένα από αυτά η όχι τόσο ευνοϊκή θέση της γυναίκας στο τέλος του 19^ου αιώνα και τα πρώτα «ίχνη» φεμινισμού. Πιστεύετε ότι σήμερα η γυναίκα του Δυτικού Κόσμου έχει καταφέρει να αποκτήσει τα δικαιώματα που της αξίζουν;  

Και βέβαια όχι. Εννοώ πως δεν έχει αποκτήσει τα δικαιώματα που θα άξιζε, εάν η ίδια η γυναίκα ήταν περισσότερο ολοκληρωμένη. Ναι μεν δεν είναι στην θέση που βρισκόταν κάποτε αλλά υπάρχει πολύς δρόμος ακόμα. Και δεν μιλάω για τα δικαιώματα που έχει μια επαγγελματίας που έχοντας οικονομικό υπόβαθρο ως «προίκα» κουνάει μπαϊράκι φεμινισμού. Μιλάω για τις …άλλες. Όλες τις άλλες. Οι οποίες θεωρώ πως μάλλον βρίσκονται σε μια σύγχυση. Θα θυμηθώ εδώ μια φράση της Annie Leclere. “Δεν λέω στις γυναίκες «ευτυχείτε». Λέω : το ξέρετε πως θα μπορούσατε να είστε ευτυχισμένες”. Κάτι που σημαίνει πως πασχίζουν να ανακαλύψουν την ολοκλήρωση έξω από τον εαυτό τους. H γυναίκα πρέπει πρώτα να αγαπήσει το σώμα της όχι απλώς ως το μέσον της ευχαρίστησης, μα ως ένα σύνολον σύνθετων λειτουργιών που προσφέρει τριπλή δυνατότητα ατομικής επάρκειας. Ερωτικής, διανοητικής και ψυχικής.  

Bέβαια ο πρώτος λίθος εκτοξεύεται κατά του συστήματος (το νούμερο ένα εχθρό της γυναικείας υπόθεσης) μα θεωρώντας τον πρώτο λησμονεί τον εσωτερικό της εχθρό. Κι αυτός είναι ο εαυτός. Η γυναίκα πρώτα πρέπει να αποφασίσει ποια θέλει να είναι και σε ποια θέση επιθυμεί να βρεθεί, και μετά να διεκδικήσει αυτήν τη θέση. Με γνώση, κατάρτιση και βούληση. Γιατί αν λείψει το ένα από αυτά, δεν θα μπορέσει να πολεμήσει με τους νόμους που μόνο επίφαση ισονομίας θεσπίζουν. 

Στη «Γυναίκα των Δελφών» και στον «Χορό των κρυστάλλων» οι ηρωίδες σας δεν ακολουθούν τα πρέπει της εποχής τους και είναι σχετικά ανεξάρτητες. Τι θέλετε να δείξετε χρησιμοποιώντας αυτό τον τύπο γυναίκας;  

Οι εποχές που διαδραματίσθηκαν και τα δυο έργα, είναι εποχές έντονων κοινωνικών φαινομένων. Τότε οι δυνάμεις όλες είναι στραμμένες πως τα «έξω» προς τις κοινωνικές εξελίξεις. Μάλιστα έχω επιλέξει συνειδητά, να εκλείπει το πρότυπο της μητέρας. Ούτως ώστε να μην υπάρχει δυνατότητα μίμησις του ρόλου της. Δεδομένου λοιπόν του γεγονότος των κοινωνικών αναταράξεων, ο άντρας-πατέρας, πολύ λίγη ματιά θα έστρεφε προς τα του «οίκου» του. Αυτό θα έδινε την δυνατότητα στις ηρωίδες μου να αναπνεύσουν από την μητρική καταπιεστική-καθοδηγητική ματιά, και να οικειοποιηθούν τον αέρα ελευθερίας που απέπνεε ένας πατέρας-άντρας. Μαζί με την γνώση που τους παρείχε η θέση, απετέλεσαν καλά πεδία εξέλιξης του γυναικείου προτύπου. Εν κατακλείδι, σε ταραγμένες εποχές, πολέμους, λιμούς, φυσικές καταστροφές, η γυναίκα αποκτά ιδιαίτερη αξία, που θα πει την αξία που της αξίζει. Στην ειρηνική εποχή που η εκβιομηχάνιση την μετατρέπει σε κάρτα παραγωγής, τα πράγματα αλλάζουν. Η ουσία σε όλη την υπόθεση κρύβεται στην λέξη ΓΝΩΣΗ. Εκεί η γυναίκα θα βρει το κλειδί του προβλήματος. Και δεν εννοώ με αυτό την κατοχυρωμένη με παπύρους γνώση μόνο, μα την βαθειά ουσιαστική γνώση πρώτα του εαυτού της και μετά του κόσμου. 

Ποιος είναι ο ιδανικός τύπος γυναίκας για σας;  

Την θέλω τρυφερή και ψυχόπονη, με ανοικτό μυαλό σε νέα πράγματα, με βαθειά ηθική, ικανή να εργαστεί σε όλους τους τομείς, ικανή να μπορεί να αντικαταστήσει τον κάθε άντρα σε κάθε εξειδικευμένη ικανότητα. Τη θέλω ικανή να σταθεί όρθια σαν οντότητα αυτόνομη και αυτάρκης, απαλλαγμένη από τα στερεότυπα που της κληροδότησαν παλιές γενιές. Με σεβασμό για κάθε πλάσμα, δημιουργική και καλλιεργημένη ψυχικά και αισθητικά. Την θέλω σκληρή και αποφασιστική όταν θα πρέπει να επιλέξει την ακεραιότητα της (ψυχική- πνευματική- σωματική) η την παραχώρηση του εαυτού της η μέρους του, σε κάτι η κάποιον που δεν επιθυμεί! 

Πιστεύετε ότι παιδιά που υπήρξαν θύματα κακοποίησης από τους γονείς τους μπορούν εύκολα να απαλλαγούν από το βίαιο παρελθόν τους;  

Είμαι γυναίκα που επέλεξα να μην έχω παιδιά και θα είναι πολύ δύσκολο να απαντήσω σε τέτοιο ερώτημα με την ευαισθησία γυναίκας-μητέρας. Σαν συγγραφέας επίσης πιθανόν να κάνω λάθος διότι η φαντασία δεν δίνει παρά…φανταστικές λύσεις. Το παιδί είναι ένας μικρόκοσμος που βρίσκεται πάντα σε εξελικτικό στάδιο, οπότε ακόμα και τα νούμερα τα στατιστικά θα μας δείχνανε κατά προσέγγιση συμπεράσματα. Εκείνο που γνωρίζω καλά είναι πως κάθε συμπεριφορά είτε καλή είτε κακή, αποκτά άλλο βάρος αναλόγως της φύσης του ατόμου που την προσλαμβάνει, του περιβάλλοντος και τον παραγόντων που ασκούν σε αυτό επηρροές. Έτσι σε τέσσερις π.χ οικογένειες στις οποίες ισάριθμα παιδιά υπέστησαν το ίδιο είδος βίας, το ένα περιθωριοποιήθηκε μιμούμενο συμπεριφορές, το άλλο σπούδασε ψυχολογία, προσπαθώντας να ερμηνεύσει και να βοηθήσει άλλους, το τρίτο έζησε μια ζωή που προσπάθησε να είναι κανονική, βγάζοντας κατά καιρούς συμπεριφορές νευρωσικές, το τέταρτο εξελίχθηκε σε ένα υποταγμένο κι ενοχικό πλάσμα, που δεν επιθυμούσε να πιάνει χώρο καν, ώστε να μην δημιουργήσει εκρήξεις βίας. Οπότε καταλήγω υποθέτοντας πάντα πως ναι μεν δεν απαλλάσσεσαι από το παρελθόν μα το θέμα είναι το πως θα το χειριστείς. 

Καταφέρνετε να αποδώσετε άψογα την ψυχοσύνθεση των ηρώων σας. Έχετε μελετήσει κάποιο(α) σχετικό(α) εγχειρίδιο(α);  

Μεγάλωσα διαβάζοντας τους κλασσικούς της ψυχολογίας. Στην εφηβεία δοκίμασα να εφαρμόσω όλες τις θεωρίες σε πρόσωπα της ζωής μου. Μονίμως έκανα λάθη. Κάποτε κατέληξα σε ένα απλούστατο συμπέρασμα. Πως για να μπεις στην ψυχοσύνθεση και να κατανοήσεις, δεν χρειάζεται άλλο από το να αγαπήσεις βαθειά. Όχι με την αγάπη που εμφανίζεται στα «μέσα», μα για την αγάπη - συμμετοχή στην μεγάλη περιπέτεια του ανθρώπου, είτε σαν μονάδα είτε σαν σύνολο. Επίσης το ότι δεν μιλώ και εύκολα μου έδωσε την δυνατότητα να «ακουρμάζομαι» και να πιάνω μηνύματα που πολλές φορές δεν εκφράζονται. Φυσικά και μπορώ να πλανηθώ, είτε από φύσεις επιφυλακτικές, είτε από πολυπρόσωπες. Μα αυτό το ρίσκο δίνει και γοητεία στην ζωή μας… 

Κατά πόσο ένας γάμος «κοινωνικών συμβάσεων» μπορεί να ευδοκιμήσει και να διαρκέσει στο χρόνο;  

Για αιώνες τα κέντρα άσκησης εξουσίας, θέλανε να θεωρούν την γυναίκα ως υποκείμενο της Ιστορίας. Με αυτόν τον τρόπο την περιθωριοποίησαν, καθορίζοντας πως ο ρόλος της ήταν στην οικογένεια, την οποία οικογένεια έχρισαν ως μία από τις βάσεις κοινωνικής σταθερότητας. Έτσι η οικογένεια απετέλεσε το ένα σκέλος της κρατικής επιβολής. Αυτή η επιβολή επέφερε τριπλό όφελος. Αφόπλιζε την γυναίκα από επιθυμίες και δυνατότητες, («Ο Οιδίποδας με την αυτοτύφλωσή του κόβει όλες τις πιθανές διασυνδέσεις εγκλωβίζοντας το υποκείμενο.») εξασφάλιζε την γνησιότητα των επιγόνων, τους οποίους εν συνεχεία διαπαιδαγωγούσε καθ’ εικόνα και ομοίωση του προτύπου μέσα στο οποίο ζούσαν. Σε αυτό το περιβάλλον τα «μέρη» είχαν ένα «προσωπείο» αποδεκτό από τις οικογενειακές και κοινωνικές συμβάσεις, κρύβοντας αληθινές σκέψεις και συναισθήματα. Σε αυτήν την σύμβαση, μόνο δυστυχία χωρούσε, εφόσον η αληθινή σχέση-ευτυχία, κατακτάται με το μοίρασμα του αληθινού μας εαυτού. 

Οπότε ας μην μείνουμε στο αν μπορούσε να αντέξει στον χρόνο μια συμβατική σχέση. Διότι θα μπορούσε να αντέξει. Μα στο πόση ευτυχία θα εύρισκε το άτομο μέσα στην σύμβαση - ένας όρος τόσο επιφανειακά συναινετικός όμως όρος που παρέβλεψε τον παράγοντα άνθρωπο. Και ο άνθρωπος στην σύμβαση είναι βαθειά μόνος και άρα ανίκανος να «επεξεργαστεί εαυτόν προς αυτό-πραγμάτωση….» 

Ποια είναι τα κριτήρια για την επιλογή των ηρώων σας;  

Είμαστε ένα μικρό σύμπαν. Μέσα μας, υπάρχει πλήθος ηρώων. Άλλοτε ολοκληρωμένοι , άλλοτε κομμάτια, ή ίχνη ελάχιστα από αυτούς. Πρόσωπα της ζωής μας, πρόσωπα από διηγήσεις, από ζωές μας (?) από μνήμες των χώρων που επισκεφτήκαμε η θελήσαμε να επισκεφτούμε και ονειρευτήκαμε και που όλα αυτά σε αναμονή, μέχρις ότου κάποτε να διεκδικήσουν βουερά το δικαίωμα τους να ανασυσταθούν, να αποκτήσουν ζωή και νέα ιστορία η να αποπερατώσουν μια πορεία που έμεινε η άφησαν ημιτελή. Σαν έρθει η ώρα αυτή κι εφόσον υπάρχει ο κεντρικός άξονας, η πιο «αδύναμη» και αναποφάσιστη» φωνή θα γίνει ο Ήρωας μου. Διότι αυτή η ευαίσθητη φύση, αποτελεί καλό πεδίο για άσκηση επιβολής και συγχρόνως θα έχει την δυνατότητα προσωπικής εξέλιξης, ακριβώς διότι μπορεί να γίνει καλό πεδίο αντιμαχιών. Οι λοιποί ήρωες, δημιουργούνται για να καλύψουν τις ανάγκες αυτής της εξέλιξης του πρωταγωνιστή. 

Η πλοκή του συγκεκριμένου μυθιστορήματος σας είναι αρκετά σύνθετη. Πριν το γράψετε ακολουθήσατε κάποιο πλάνο όπου είχαν προκαθοριστεί οι ήρωες και τα γεγονότα ή όλα αυτά προέκυψαν στην πορεία της γραφής;  

Πριν ξεκινήσω δημιουργώ την βασική πλοκή. Παίζω με γεωμετρικά σχήματα έχοντας σημείο εκκίνησης τον ήρωα μου, απ’ όπου δημιουργούνται με ευθείες οι σχέσεις του με τους δευτερεύοντες ήρωες. Πολλές φορές με δυο κέντρα εκκίνησης σχηματίζω κύκλους που εφάπτονται και τα σημεία επαφής είναι τα σημεία που η πλοκή τους διασταυρώνεται. Από κει και μετά χρησιμοποιώ την πραγματικότητα όσο και την φαντασία καταστρώνοντας γεωμετρικά παιχνίδια σχέσεων... 

Κοινωνικές και εθνικές συγκρούσεις, καταπάτηση ανθρώπινων δικαιωμάτων, δουλεμπόριο. Μήπως η ιστορία επαναλαμβάνεται με άλλους πρωταγωνιστές και με άλλη μορφή; 

Η βασική ιδέα ήταν αυτή ακριβώς. Πως η φράση «η ιστορία επαναλαμβάνεται» δεν είναι απλώς η καραμέλα που όλοι έχουμε στο στόμα, μα μια πραγματικότητα ζοφερή,. Απλώς αλλάζουν οι ονομασίες, συστημάτων, ομάδων επιβολής, συνόλων προς καταπίεση, μεθόδων. Αν το συνειδητοποιήσουμε και φυσικά λαμβάνοντας υπ΄όψιν όλες τις σύγχρονες κοινωνικές παραμέτρους, τότε μόνο θα μπορέσουμε να ωφεληθούμε χρησιμοποιώντας τα ιστορικά λάθη, ως σημεία προς αποφυγή. 

Τι σας προβληματίζει ως άνθρωπο;  

Η άσκηση αδικίας και η ανισότητα κατανομής των πόρων. 

Κάποιους από αυτούς τους προβληματισμούς τους μεταφέρετε με τα έργα σας στους αναγνώστες; 

Ουσιαστικά στα βιβλία μου υπάρχει η υποψία πως ενώ εμείς είμαστε εν πολλοίς υπεύθυνοι για την μοίρα μας, υπάρχουν μέσα μας αλλά και γύρω μας δυνάμεις καταστολής των θέλω και των πιστεύω μας, με τις οποίες θα πρέπει να έρθουμε σε ρήξη. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως πάντα το όφελος θα είναι ορατό, αλλά τουλάχιστον σαν έρθει η στιγμή να αντιμετωπίσεις τον εαυτό σου, να έχεις ικανό λόγο για κάθε μια σου επιλογή, πράξης η παράλειψης. 

Ευχαριστούμε για το όμορφο ταξίδι που μας προσφέρατε μέσω της γραφής σας καθώς και για τον χρόνο που αφιερώσατε σε αυτήν την συνέντευξη. Καλή συνέχεια στο έργο σας.  

Δυνατή και ποιοτική συνέχεια και σε σας. Ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου δώσατε να εκφραστώ.

Βιογραφικό

Η Ελένη Στασινού γεννήθηκε στην Πάτρα. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στo Πάντειο Πανεπιστήμιο και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στη Διοίκηση Επιχειρήσεων. Είναι μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών και της Εταιρίας Ελλήνων Συγγραφέων.

Εργογραφία:

· «Οι οδύνες της μετάλλαξης» (εκδόσεις Δίφρος, 1991) – ποιητική συλλογή 

· «Πιο πέρα» (εκδόσεις Ergo, 1998) – ποιητική συλλογή 

· «Η κουμπάρα η Μαργαρίτα» (εκδόσεις Μπουκουμάνη, 1997) – μυθιστόρημα 

· «Απόδραση προς το φως» (εκδόσεις Πύρινος Κόσμος, 1999) – μυθιστόρημα 

· «Ο Στέφανος του ελαιώνα» (εκδόσεις Όμβρος, 2000) – μυθιστόρημα 

· «H Aγία πόρνη της καρδιάς του» (Εμπειρία Εκδοτική, 2002) – μυθιστόρημα 

· «H αυτοκρατορία των δήθεν» (Εμπειρία Εκδοτική, 2003) – μυθιστόρημα 

· «Οντισιόν» (Εμπειρία Εκδοτική, 2004) – μυθιστόρημα 

· «Νύχτες Υποταγής» (Εκδόσεις Άγκυρα, 2009) – μυθιστόρημα 

· «Η Γυναίκα των Δελφών» (Εκδόσεις Ωκεανός, 2011) – μυθιστόρημα 

· «Οι πιρογιέρηδες του έρωτα»  (Εκδόσεις Όστρια, 2014) - μυθιστόρημα 

· «O χορός των κρυστάλλων» (Χίλων εκδοτική, 2014) - μυθιστόρημα 

Έχει συμμετάσχει επίσης στο συλλογικό έργο «Το λιμάνι της ζωής μου» (Εμπειρία Εκδοτική, 2007). Το μυθιστόρημά της «Η Γυναίκα των Δελφών» έτυχε διάκρισης από το “Insula Europea”. Παραμύθια της δημοσιεύονται σε διαφορά περιοδικά Λόγου και Τέχνης.