Θοδωρής Δεύτος 

"Είμαι Πολίτισσα τζάνουμ!"

Εκδόσεις Ωκεανός 

Τα ιστορικά μυθιστορήματα προσωπικά με γοητεύουν, διότι, από τη μια, μας υπενθυμίζουν ή μας μαθαίνουν πτυχές της Ιστορίας μας, που πιθανόν αγνοούμε, και, από την άλλη, περιγράφουν εποχές και συνθήκες που οι νεότεροι σε ηλικία δεν έχουμε βιώσει. 

Θα έλεγα ότι ο συγγραφέας πρωτοτυπεί σε πολλά σημεία του βιβλίου. Αρχικά μου άρεσε πάρα πολύ ο τρόπος που στήνεται η υπόθεση, η οποία σε πολλά σημεία θυμίζει θεατρική σκηνή. Διότι συχνά σου δημιουργείται η εντύπωση ότι βρίσκεσαι σ’ ένα θέατρο, όπου οι δυο πρωταγωνίστριες, με καταγωγή από την Πόλη,  μητέρα και κόρη - Ρωξάνη και Έλσα, βρίσκονται μπροστά σου και συζητούν. Τι συζητούν; Αναπολούν το παρελθόν, τη ζωή τους στην Πόλη πριν το ξεριζωμό, τις εκεί συνήθειές τους αλλά και τη μετέπειτα ζωή τους στην Ελλάδα. Ένας διάλογος που πραγματοποιείται λίγο καιρό πριν η  Ρωξάνη εγκαταλείψει τα εγκόσμια, ενώ μέσω αυτής της διαδικασίας, απεικονίζεται με ακρίβεια ο χαρακτήρας και ο ψυχισμός της καθεμιάς ηρωίδας. 

Αφηγήσεις με έντονο άρωμα Ανατολής, με εικόνες βγαλμένες, θαρρείς από παραμύθια. Η άλλοτε σπουδαία Κωνσταντινούπολη στην καλύτερή της εκδοχή, με την όμορφη και έντονη καθημερινή της ζωή. Μια Πόλη όπου το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων ήταν πολύ υψηλό, ενώ και το πνευματικό - πολιτιστικό τους επίπεδο βρισκόταν στο ζενίθ του. Οι Έλληνες ήταν αυτοί που κινούσαν τα νήματα σε κάθε τομέα και κυρίως στο εμπόριο. Χάρη σ’ αυτούς, η Κωνσταντινούπολη ανέδυε μια αίγλη και μια σπουδαία εικόνα προς τα έξω, σε σημείο να θεωρείται μια από τις πιο κοσμοπολίτικες πόλεις της εποχής. Ενώ, αντιθέτως, κατά την ίδια περίοδο (στις αρχές του 20^ου αιώνα) στον ελλαδικό χώρο κυριαρχούσε η φτώχια, η έλλειψη υποδομών αλλά και βασικών αγαθών. 

Η ειρηνική συνύπαρξη των λαών και των θρησκειών ήταν γεγονός αδιαμφισβήτητο. Δυστυχώς όμως λόγω πολιτικών σκοπιμοτήτων, αυτή η ήρεμη συμβίωση αρχίζει σταδιακά να κλονίζεται. Ένας νέος νόμος που εφαρμόζεται, ο οποίος απαγορεύει στους ξένους υπηκόους να ασκούν κάποια επαγγέλματα, προκαλεί το πρώτο κύμα μετανάστευσης στην Ελλάδα. Εν συνεχεία, το Νοέμβριο του 1942, η τουρκική Εθνοσυνέλευση ψήφισε ένα νόμο, με τον οποίο επιβαλλόταν ένας αβάσταχτος «φόρος περιουσίας» στους μη μουσουλμάνους, γνωστός ως Βαρλίκ Βεργκίσι. Όσοι δεν πλήρωναν το ποσό που τους αναλογούσε εντός 15 ημερών, θα υποχρεώνονταν σε κατάσχεση της περιουσίας τους, ενώ όσοι δήλωναν αδυναμία αποπληρωμής του ποσού, στρατολογούνταν στα τάγματα εργασίας, για να εκτελέσουν καταναγκαστικά έργα. 

Η αποκορύφωση της τουρκικής προπαγάνδας, που αποσκοπούσε στον έμμεσο διωγμό κυρίως των Ελλήνων, επιτυγχάνεται με τα βίαια επεισόδια που διαδραματίστηκαν στις 6 Σεπτεμβρίου του 1955, κατά τα οποία σπίτια και καταστήματα λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν. Για μέρες οι δρόμοι της Κωνσταντινούπολης θύμιζαν πόλη φάντασμα. Αυτά τα γεγονότα οδηγούν πολλούς Έλληνες στην απόφαση να εγκαταλείψουν οριστικά την Πόλη και να καταφύγουν στην Ελλάδα, όπου οι καινούριες συνθήκες διαβίωσης δεν θύμιζαν σε τίποτα την προηγούμενη ζωή τους. Μια από αυτές τις οικογένειες είναι και εκείνη της Έλσας, η οποία καλείται να αντιμετωπίσει καινούριους σκοπέλους στη νέα δύσκολη πραγματικότητα: καχυποψία, ρατσισμό, εχθρότητα, αδιαφορία, προβλήματα προσαρμογής στα νέα δεδομένα. 

Αφήνοντας για λίγο στην άκρη το ιστορικό πλαίσιο, που λίγο πολύ είναι κοινό στα ιστορικά μυθιστορήματα και που ο συγγραφέας αποδίδει άψογα και με ακρίβεια, θα ήθελα να σταθώ λιγάκι περισσότερο στους ήρωες και τις συμπεριφορές τους. Απ’ τη μια, η περήφανη πολίτισσα - Ρωξάνη, που έως την τελευταία της πνοή σκέφτεται την Πόλη και ζητάει ως τελευταία επιθυμία από τα παιδιά της να μην ξεχάσουν ποτέ από πού προέρχονται. Αναφέρει συγκεκριμένα: “Οι καιροί φέρνουν αλλαγές, άλλοτε καλές και άλλοτε δυσάρεστες. Οι ανθρώπινες αξίες όμως μένουν…. Αυτές οι αξίες των Ρωμιών της Πόλης δεν πρέπει να χαθούν… Κυρίως δεν πρέπει να επιτρέψετε στο χρόνο να ξεθωριάσει τις μνήμες σας από την ιδιαίτερη πατρίδα μας”. 

Από την άλλη η κόρη της, Έλσα, μια προσωπικότητα ιδιαίτερη και πολύ ανεξάρτητη για το χρονικό πλαίσιο που κινείται (δεκαετίες του ’30, ’40,’50). Μια γυναίκα που δε διαφέρει πολύ από τις σύγχρονες γυναίκες και που ζει τη ζωή της έντονα. Μια γυναίκα με γνώσεις, με άποψη, γοητευτική, δυναμική, που δεν εναποθέτει εύκολα τα όπλα, ακόμη και μπροστά στις δυσκολίες και τις ανατροπές που της επιφυλάσσει η ζωή της. Αυτή η προσωπικότητα της συγκεκριμένης ηρωίδας καθιστά το μυθιστόρημα του Θοδωρή Δεύτου ξεχωριστό και, μη λαμβάνοντας υπ’ όψιν το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο διαδραματίζεται, θα μπορούσε η ιστορία της να θυμίζει ένα μυθιστόρημα σύγχρονης εποχής. Ακόμα και τον διάλογο μεταξύ της κόρης και της μάνας θα τον χαρακτήριζα σε κάποια σημεία, αρκετά “προχωρημένο” για εκείνη την εποχή, καθώς οι δυο γυναίκες συζητάνε τα πάντα μεταξύ τους χωρίς ταμπού, ενώ αναφέρονται ακόμα και στη σεξουαλική ζωή της Έλσας.  

Έκτος όμως από τις ζωές των δυο αυτών γυναικών, ο συγγραφέας θίγει κι άλλα σημαντικά θέματα, όπως για παράδειγμα τους μικτούς γάμους ανάμεσα σε αλλόθρησκους και τις αντιδράσεις που προκαλούνται στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Καταπιάνεται επίσης με τη διαχείριση του πένθους και τις πτυχές της καθημερινότητας των γυναικών της Πόλης. Το μεταφυσικό δεν απουσιάζει από το κείμενο μέσω προφητικών ονείρων, περιγραφών χαρτομαντείας και καφεμαντείας.  

Αυτό που μου άρεσε στο μυθιστόρημα του Θοδωρή Δεύτου είναι πρώτ’ απ’ όλα η αληθοφάνεια με την οποία αποδίδεται το κείμενο με μια γλώσσα απλή αλλά ιδιαίτερα φροντισμένη: Χρήση λέξεων και εκφράσεων των Κωνσταντινοπολιτών, χρήση της αιτιατικής αντί για γενική, ακριβής ιστορική απόδοση των γεγονότων. Έπειτα οι ραγδαίες ανατροπές καθώς και οι απρόσμενες εξελίξεις δεν αφήνουν τον αναγνώστη αδιάφορο. Τα συναισθήματα από τα οποία κατακλύζεται ο αναγνώστης ποικίλουν : νοσταλγία, οργή, απογοήτευση, έκπληξη, πόνος, συμπόνια. 

Τελειώνοντας, θα ήθελα να αναφερθώ και στα μηνύματα που αποκομίζει ο καθένας από εμάς από αυτό το μυθιστόρημα. Είναι σκληρό για οποιονδήποτε άνθρωπο που έχει μια στρωμένη ζωή να τον ξεριζώνουν και να τον αναγκάζουν να ξαναρχίζει τη ζωή του από το μηδέν, πληρώνοντας τα ιστορικά και πολιτικά λάθη κάποιων άλλων. Η ανασφάλεια αποτελεί τον χειρότερο εφιάλτη για οποιονδήποτε. Ευτυχώς όμως ο άνθρωπος κρύβει μέσα του τόση ψυχική δύναμη, που μπορεί να προσπεράσει, αν όχι να ξεπεράσει, τις δυσκολίες και την ψυχική οδύνη. Οι περισσότεροι κατατρεγμένοι άνθρωποι, βρίσκουν το κουράγιο να αλλάξουν σελίδα στη ζωή τους και ν’ αναγεννηθούν μέσα από τις στάχτες και τα συντρίμμια, όπως ο Φοίνικας, το πουλί της μυθολογίας μας. 

Εύχομαι στον Θοδωρή Δεύτο καλή συνέχεια στο συγγραφικό του έργο. 

Παπακώστα Ελένη 

Πτυχιούχος Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Α.Π.Θ.